Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, sembollerin ruhsal tesirleri konusunu kıymetlendirdi.

Sembolik öğrenme sırf insanlara has bir öğrenme modeli

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, sembolik öğrenmenin sırf insanlara has bir öğrenme modeli olduğunu tabir ederek, başka canlıların ömrü temel fizyolojik muhtaçlıklar çerçevesinde sınırlıyken, insanın soyut, sembolik ve kavramsal fikir üretebilme yeteneğine sahip olduğunu, bu yeteneğin, beynin çalışma sistemlerinin anlaşılmasıyla birlikte yapay zekanın doğuşuna yer hazırladığını kaydetti.

Prof. Dr. Tarhan, “Yapay zeka beyni taklit ediyor. Makine öğrenmesi ve derin öğrenme üzere alanlarda ilerleyen yapay zeka, beynin manzaraları nasıl işlediğini, sembolleri nasıl oluşturduğunu ve mana bağlarını nasıl kurduğunu da anlamaya çalışıyor.” dedi.

Beyin algoritmaları ve toplumsal öğrenme

Prof. Dr. Tarhan, beynin bilgi sürece sürecini katmanlı bir yapıya benzeterek, girilen bilgilerin çeşitli katmanlarda (görüntü, his, kaygı gibi) işlendiğini ve bir çıktıya dönüştüğünü, bu sürecin algoritmalarla çalıştığını ve bu algoritmaların toplumsal öğrenme yoluyla geliştiğini belirterek, “İnsan, etrafından ve yaşantısından edindiği tecrübelerle öğrenir. Bir maymun, genetik olarak beşere yüzde 96 oranında benzese de o yüzde 4’lük gen farkı nedeniyle insan üzere davranmayı öğrenemez. Bu fark, vakit, mana, mevt üzere soyut kavramlarla ilgili ‘zihin üstü’ genlerden kaynaklanmaktadır.” biçiminde konuştu.

Beyin meçhullükten hoşlanmıyor…

Beynin meçhullükten hoşlanmadığını ve bu durumun dehşet ve tedirginliğe yol açtığını tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Beyin nizam, istikrar ve devamlılık istiyor. O denli olursa rahat çalışıyor. Bunu yapabilmesi için de mecburen olayları anlamlandırması gerekiyor. Bunun için sembolleri kullanıyor. Aksi halde mana ve amaçsızlık beyin orkestrasını bozar.” tabirinde bulundu.

Sembollerin çok katmanlı anlamları

Prof. Dr. Tarhan, sembollerin beynin bilgi kaydederken kullandığı temel öğeler olduğunu belirterek, “Büyüklük, biçim, renk üzere ögeler birer semboldür. Matematikteki ‘artı’ işareti, kırmızı renginin güç, güç, yürek üzere müspet manaları yahut kan, ateş üzere negatif çağrışımları, mavinin sonsuzluk ve huzuru temsil etmesi yahut hüznü tabir etmesi üzere örneklerle sembollerin çok boyutlu manaları vardır. Siyahın birtakım kültürlerde gücü, kimilerinde ise endişeyi sembolize etmesi de buna örnektir.” sözlerini kullandı.

Kültür ve sembol ilişkisi

Sembollerin kültüre, inançlara ve bedel sistemlerine nazaran farklılık gösterdiğini kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “El hareketleri bile farklı kültürlerde farklı manalar taşıyabiliyor. Bizim kültürümüzde ‘mükemmel’ manasına gelen bir el hareketi, İtalya’da ‘dikkatli ol’, Ortadoğu’da ise ‘sabırlı ol’ manasına gelebilir. Dini ikonlar, trafik levhaları ve emojiler de birer semboldür ve üniversal yansılar uyandırabilir. Çocukluktan itibaren sembollerle öğreniriz ve sembollerin olmadığı bir ortamda insanlık öğrenilemez.” dedi.

Kelime, lisan ve kavramların gücü

Kelimenin de bir sembol olduğunu tabir eden Prof. Dr. Tarhan, beynin Broca alanının his sözüyle, Wernicke alanının ise anlamayla ilgili olduğunu belirtti. Prof. Dr. Tarhan, “Dilimizdeki sözcükler de birer semboldür. Bir lisan ne kadar çok kavram ve söze sahipse, insan o kadar yeni fikir üretebilir. Örneğin ‘kalp’ sözü hem somut manada organı hem de soyut manada hisleri söz eder. Kalbin Arapçada ‘inkılap’ kökünden gelmesi, yani değiştirmek manasına gelmesi, duygusal dünyadaki dönüşüm gereksiniminin zihinsel bir temsili olabilir.” değerlendirmesinde bulundu.

Rüya teorisi ve kolektif bilinçaltı

Nörobilim alanındaki gelişmelerle birlikte düşlerin manası üzerine yapılan açıklamaların yine kıymetlendirilmesi gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Nevzat Tarhan, İsviçreli psikiyatrist Carl Gustav Jung’un düş tahlillerinin nörobilime çok daha uygun olduğunu, Jung’un düşleri “semboller dünyası” olarak tanımlamasının, günümüz nörobiliminin bulgularıyla örtüştüğünü lisana getirdi.

İnsanların öteki canlılardan farklı olarak şuur sahibi ve varoluşunun farkında olan tek varlık olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Her birey başka bir bilince sahipken, bunun altında kültürel mirasla şekillenen bir kolektif bilinçaltı bulunur. Düşler, bu kolektif bilinçaltındaki sembolleri yaşattığımız alanlardır.” dedi.

Prof. Dr. Tarhan, rüya tabirlerinin bireye özel olması gerektiğinin altını çizerek, “Su üzere üniversal bir sembolün duştaki manası, kişinin kişilik yapısı, suya yüklediği manalar ve kültürel bağlamına nazaran değişir. Bu nedenle düş tabiri kitaplarındaki genel yorumlar aldatıcı olabilir. Düşler anlamsız değildir; fizikî gerçekliğin, hayal gerçekliğinin ve hayal gerçekliğinin birleştiği, üst bir gerçeklik sunar.” halinde konuştu.

Gerçeklik testi ve şizofreni ilişkisi

Rüyaların ve hayallerin gerçeklikten ayırt edilememesinin önemli sonuçlara yol açabileceğini belirten Prof. Dr. Tarhan, beyindeki “gerçeklik test ağı” nın değerli olduğunu, şizofreni hastalarında bu ağın bozulduğunu ve kişinin hayallerine yahut hayallerine inanarak hayatını buna nazaran tanzim edebildiğini söz etti ve “Şizofreninin temelinde, hayal, hayal ve fizikî gerçeklik ortasındaki ayrımı yapamama yatar. Beyindeki ilgili ağın bozulması bu duruma yol açar.” diye konuştu.

Sembollerin üniversal dili

Prof. Dr. Tarhan, sesin de tıpkı renkler üzere güçlü bir sembol olduğunu ve müziğin beyni en çok harekete geçiren ögelerden biri olduğunu kaydederek, “Mantıksal kavramlar sol beyinde işlenirken, sanatsal ve sesle ilgili kavramlar sağ beyinde, manzarayla ilgili kavramlar ise art beyinde işlenir. Kuantum fiziğine nazaran her renk bir frekanstır. Renklerin matematiğiyle siyah ve beyaz üzere farklı tonlar oluşur. Görme duyumuz ve ışık, kozmostaki her şeye mana katar.” dedi.

İnsan beyninin dış dünyadan gelen beş duyu bilgileri, zihnin ürettiği bilgiler ve hislerle daima etkileşim halinde olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Beynimiz bu bilgileri algılar, tanımlar, yorumlar ve reaksiyon verir. Siyah-beyaz niyet biçimi, yani olayları ya uygun ya makûs olarak görme eğilimi, toksik şahısların özelliklerinden biridir ve esnek olmamaya, empati yapamamaya yol açar.” tabirlerini kullandı.

Zihin ekonomisi ve toplumsal öğrenme

İnsan beyninin “zihin ekonomisi” prensibiyle ve bilgileri en ekonomik biçimde kullanmaya çalıştığını söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Hayvan beyni ödül-ceza sistemiyle ilkel seviyede öğrenirken, insan deneyimleyerek, mana katarak ve yorumlayarak öğrenir. Bir bilgi karşısında ‘kim söyledi, ne söyledi, neden söyledi’ sorularını sormadan reaksiyon vermek, sembollerin aleyhimize işlemesine yol açar.” dedi.

Prof. Dr. Tarhan, beynin önbelleğini boş tutmanın, ani yanlışları önlemede ve sembolleri yanlışsız yorumlamada kıymetli olduğunu vurguladı.

İlahi işaretler

“Tanrı sessiz mi?” sorusunun, insanın ilahi bir işaret bekleme isteği, yani bir sembol arayışı olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, bu işaretlerin ikaz, müjde yahut ceza biçiminde yorumlanabileceğini belirtti. Prof. Dr. Tarhan, “Hayatı bir imtihan olarak düşündüğümüzde, öğretmen sınav sırasında konuşmaz. Adil bir yarış için sessiz kalır. Bu dünya da ruhlar alemiyle bu dünya ortasında bir geçiş sürecidir.” dedi.

Kuantum fiziği ve sicim teorisine nazaran kozmosta husus diye bir şeyin olmadığını, her şeyin güç olduğunu ve manyetik iplikçiklerden oluştuğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Süper determinizmde, görünen sebeplerin yanı sıra olaylarda görünmeyen sebepler de vardır. Bu görünmeyen sebepleri okumak sembol lisanıyla olur. İbn-i Arabi üzere düşünürler, sembollerin lisanını kullanarak olaylara derin manalar yüklemişlerdir.” biçiminde konuştu.

Kalp gözü ile herkes göremiyor

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, sembollerin ilahi bildiriler taşıdığını ve insanın olayları anlamlandırma biçiminin hayatını derinden etkilediğini lisana getirerek, karınca istilası üzere sıradan bir olayın bile İbn-i Arabi tarafından sabır, çalışkanlık, ümitsizlikten kaçınma ve grup çalışması üzere derin manalarla yorumlandığını örnek vererek, “Bu gözle bakan bunu görebiliyor, herkes göremiyor. Buna ‘kalp gözü’ deniyor.” dedi.

Bir hastalığa yahut hayat olaylarına nasıl mana yüklendiğinin ehemmiyetine dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, “Bir insan ‘ben bunu hak etmedim, niçin geldi?’ derse yahut ‘keşke şunu yapmasaydım’ diye geçmişi suçlarsa, olayı daha çok büyütür ve daha çok acı çeker. Hayatta her şey yolunda gitmiyor. İnsan zihni yalnızca seçer ve müşahedeler, sonrası bizim denetimimizde değildir.” tabirlerini kullandı.

Kontrol duygusu ve radikal kabullenme

İnsanların sınırsız isteklerine rağmen sonlu güce sahip olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, kontrol hissinin geleceği, hayatı ve doğayı denetim etme isteğine dönüştüğünde bireylerde yüksek tansiyon üzere sıkıntılara yol açabildiğini belirtti. 

Prof. Dr. Tarhan, bu durumda “radikal kabullenme” nin değerine işaret ederek, “Kişi, elinden geleni yaptıktan sonra denetimi ilahi iradeye bırakırsa sakinleşir. Buna ‘tevekkül’ diyoruz. Tembellik yahut miskinlik değil, sorumlulukları yerine getirdikten sonra teslim olabilmektir.” diye konuştu.

İnsanın genlerinin verdiği sonlar içerisinde özgür bir iradesi var

Her şeyin evvelce aşikâr olduğu fikrinin insan iradesini ortadan kaldırmadığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “İnsanın genlerinin verdiği hudutlar içerisinde özgür bir iradesi var. Olayları anlamlandırma, soyut niyet üretme yeteneği var. Bir fikir geldiğinde onu anlamlandırır, seçer ve seçtikten sonra yalnızca gözlemci oluruz. Kuantum fiziğine nazaran biz olayları denetim edemiyoruz, yalnızca seçiyoruz.” biçiminde konuştu.

İlhamların zihinsel gayret ve emek gerektirdiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “Arşimet, hükümdarın verdiği vazife üzerine taçtaki altının uydurma olup olmadığını bulmak için baş yorarken ilham geldi ve ‘Evreka!’ diyerek hamamdan fırladı. İlhamlar, muhakkak bir zihinsel zahmetin sonucudur.” dedi.

Taşların şifalı gücü ve meditasyon

Taşların da renkler üzere bir frekansı ve salınımı olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, ametist ve kehribar üzere taşların manevi manaları ve rahatlatıcı tesirleri olduğunu söyledi ve “Ametist taşı eline alan birinin anksiyetesinin kaybolması üzere, bu tıp kültürel birikimler bilimsel araştırmalarla teyit edilmeli, fakat saçma denilmemelidir.” Sözünde bulundu.

Prof. Dr. Tarhan, kişilerin kendilerine bir rahatlatma sembolü seçerek bunu hipnoterapi yahut yogadaki mantralar üzere kullanılabileceğini tabir ederek, “Beynimizde memnunluk hormonu salgılamak için üç şeyi bir ortada yapmak gerekir; hareket, müzik ve sembolik bir tekrar. Mevlana’nın sema meditasyonu da bu metodolojiye dayanır. Ritim tedavisi olarak da bilinen bu formüllerle beyin rahatlar.” biçiminde konuştu.

Müzik de sembolik manalar taşıyor

Müziğin de sembolik manalar taşıdığını ve bireye yüklediği manaya nazaran farklı tesirler yarattığını belirten Prof. Dr. Tarhan, bazı müziklerin öfke ve saldırganlık uyandırırken, kimilerinin sakinleştirici tesir gösterdiğini söyledi.

Prof. Dr. Tarhan, insan kişiliğinin (persona) üçte birinin genetik, üçte birinin toplumsal öğrenme ve üçte birinin de şahsî seçimlerden oluştuğunu belirterek, “Sembolik, anlamsal ve kavramsal fikir yeteneği olan bir kişi, başka üçte iki tarafını de yönetebilir, yeni manalar yükleyerek, yeni gayeler koyarak ve yeni prosedürler geliştirerek kişiliğini olumlu istikamette şekillendirebilir.” tabirlerini kullandı.

Küresel yalnızlaşmanın temel sebeplerinden biri de sahtelik

Sahteliğin hayatın her alanına yayılmış durumda olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, sözlerini şöyle tamamladı:

“İnsanın da geçersizi var. Bu geçersizlik inancı zayıflatıyor, inanç zayıflayınca derin bağlar kayboluyor. Derin münasebetlerin olmadığı yerde de yalnızlık artıyor. Global yalnızlaşmanın temel sebeplerinden biri, insanın içiyle dışının bir olmamasıdır. İnsan bağlarında en değerli nokta, kişinin iç ve dış görünüşünde istikrar kurabilmesidir. ‘Benim kalbim temiz’ demek kâfi değil; dış görünüm de bu ahengin bir modülü olmalı. Bu türlü beşerler uzun vadeli bağlantılar kurabilir. Onların iç huzuru, müspet bir tesir olarak dışarıya yansır. Beşerler bu çeşit bireylere ister istemez hürmet ve sevgi duyar, etrafında toplanır. Kurulu sistem onları istemese bile toplum onları benimser. Tarihte de bu türlü beşerler dönüşüm yaratan, kalıcı iz bırakan şahsiyetlerdir. Fakat rol yapan, uydurma davranan şahıslar uzun vadede kaybeder. Zira insan yüzünde sirke satıyorsa, elinde bal olsa bile kimse ondan bal almak istemez. Asıl problem insanın içi ile dışının uyumlu olması, kendisiyle barışık yaşamasıdır.”

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı