Üsküdar Üniversitesi Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü Müdür Yardımcısı ve Tasavvuf Kültürü ve Edebiyatı Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Emine Yeniterzi, 7-17 Aralık Mevlana haftası kapsamında, tasavvuf geleneğinde müsamaha kavramını günümüz dünyasıyla karşılaştırarak kapsamlı bir kıymetlendirme yaptı.

‘Her şeyi anlayışla karşılama’ durumu tahammül değil, bir edeptir!

Prof. Dr. Yeniterzi, hoşgörü kavramına işaret ederek, “Hoşgörü kavramı günümüzde; ‘Her şeyi anlayışla karşılayarak olabildiği kadar güzel görme durumu, müsamaha, tolerans’ halinde ‘tahammül’ odaklı açıklansa da tasavvuf geleneğinde bu tarifteki ‘her şeyi anlayışla karşılama’ durumu tahammül değil, bir edeptir; Allah’ın rahmet sıfatının ve Halim isminin kulda tecelli etmesine yönelik bir aksiyondur. Bu yüzden sufiler Allah’ın ahlakıyla ahlaklanmak için her canlıya merhamet, her kusura af penceresinden bakarlar.” dedi.

Türk-İslâm kültürü insanları hoşgörülü olmaya teşvik ediyor

Türk-İslâm kültüründe; “Yaratılanı beğenilen gör Yaratan’dan ötürü” telaffuzunun insanları hoşgörülü olmaya teşvik ettiğini kaydeden Prof. Dr. Emine Yeniterzi, şöyle devam etti:

“Bu müsamaha alanları çeşitlidir. Öncelikle farklılıklara müsamaha göstermek temeldir. Çünkü İslâm dini din, ırk, renk, lisan, mevki üzere farklara yer vermeden beşerler ortasında kardeşlik, eşitlik, adalet ve barışı yaymayı teşvik eder. Kur’an-ı Kerim’de bütün insanların tek bir kaynaktan yaratıldığı (Nisâ 4/1) ve Allah nezdinde en pahalı olmanın sırf Allah’a karşı gelmekten en çok sakınmakla olduğu (Hucurât 49/13) bildirilir. ‘İnsanların tamamı Allah’ın aile fertleri gibidir’ hadis-i şerifi de beşerler ortasında ayrım yapılmaması ve yetmiş iki millete birlik gözüyle bakılmasını tavsiye eder; herkesin sevgi ve hürmete layık olduğunu bildirir. Gerçekten her şeyi Hak’tan bilen bu anlayış farklılıklara takılmayı ve “öteki” niyetini reddeder. Bu yüzden farklılıklara hürmet duymak müsamahanın birinci adımıdır.”

Kötülüğü affetmenin sabırlı ve hoşgörülü olmanın mükâfatı var

Doğrudan bizi hedef alan, bize ziyan veren yanlışlı davranışlar karşısında hoşgörülü olmanın olgun ve güçlü insanın tutumu olduğunu da lisana getiren Prof. Dr. Emine Yeniterzi, “Kur’an-ı Kerim’de bu türlü hâller için; ‘Eğer ceza vermek isterseniz, size yapılanın aynıyla mukabele edin. Ama sabrederseniz, and olsun ki bu sabredenler için daha iyidir’ (Nahl 16/126) ayeti ile hakkımızı aramamız konusunda müsaade verilmiştir. Lakin ayetin ikinci kısmında yanılgıyı, berbatlığı affetmenin sabırlı ve hoşgörülü olmanın mükâfatı bildirilir. Çünkü ‘kudreti olduğu hâlde berbatlığı cezalandırmayan, yumuşaklıkla davranan’ manasındaki Halim isminin sahibi olan Cenab-ı Hak, bu hoş ismini kendinde tecelli ettirenleri, öfkesini yenen, sabreden ve yumuşaklıkla müsamahayla davrananları sever.” diye konuştu.

Her beşerde kusur yahut kusur olabilir

Mükemmelliğin Allah’a mahsus olduğunu söyleyen Prof. Dr. Emine Yeniterzi, “Her beşerde kusur yahut kusur olabilir. Bu durumda şahsî kusurlara takılmadan insanların olumlu özelliklerine odaklanmak ve yanılgıları yüze vurmamak öğütlenir. Tasavvuf edebinde kimsenin kusurunu araştırmamak ve Cenab-ı Hakk’ın Settar ismine uyarak kusurları örtmek gerekir. Hakikaten geçmişte dervişlerin giydikleri geniş hırka, dervişin gözüyle gördüğünü eteğiyle örtmesini sembolize ederdi.” sözünde bulundu.

Öfkelenince akıl baştan gidiyor…

Hoşgörülü olmanın kolay olmadığını, öncelikle kibre kapılmamak, öfkeyi yenmek ve önyargıdan sakınmak gerektiğini anlatan Prof. Dr. Emine Yeniterzi, “Kibir ve öfke nefisten, önyargı ise tez ve bilgisizlikten kaynaklanır. İnsanların müsamahadan en uzak hali kızgınlığa esir oldukları vakittir. Öfkelenince akıl baştan sarfiyat. Müsamaha ise hisleri ve mantığı dizginlemekle mümkündür. ‘Öfkelerini yenerler, insanların kusurlarını affederler’ (Âli İmran 3/134) ayeti öfkeyi denetim etmeyi tavsiye eder. ‘Gerçek yiğit güreşte rakibini yenen değil, öfkelendiği vakit nefsine hâkim olandır’ hadisi de öfkeye hakim olmanın faziletini anlatır. Önyargı da beşerlerle bağlantıda kâfi bilgi sahibi olmadan varılan peşin kararlarla insanı yanılgıya düşürür, hoşgörülü davranmaya mani olur.” biçiminde konuştu.

Kendimize nasıl davranılmasını istiyorsak, diğerlerine da o denli davranmamız şarttır

Empatinin (duygudaşlık), kısaca kendimizi karşımızdakinin yerine koymak olduğunu söz eden Prof. Dr. Emine Yeniterzi, “(Sizden biriniz kendisi için istediğini Müslüman kardeşi için de istemedikçe kâmil manada iman etmiş olmaz) hadis-i şerifi İslâm dinindeki empati niyetinin temelini oluşturur. Yunus Emre’nin; Sen sana ne sanırsan ayruğa da onu san / Dört kitâbın mânâsı budur şayet var ise mısralarında empatinin manası ve iman açısından ehemmiyeti veciz bir lisanla tabir edilir. Empati kuramayan insanın hoşgörülü olması mümkün değildir. Herkes birbirinden farklı olabilir, herkes yanılgı yapabilir. Fakat kendimize nasıl davranılmasını istiyorsak, diğerlerine da o denli davranmamız kuraldır. İnsanlara sevgiyle yaklaşmanın, müsamahayla davranmanın en temel gereği bu eşitlik ve birlik şuurunu kazanmakla gerçekleşir.” dedi.

Hoşgörünün bir ayağı da sabır!

Hoşgörünün bir ayağının da sabır olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Emine Yeniterzi, “Sabırlı olmak zordur, Allah’ın bir ismi da Sabûr’dur fakat Esmâ-i Hüsnâ’nın doksan dokuzuncu yani sonuncu ismidir. Hz. Peygamber’e ‘En üstün amel nedir’ diye sorulmuş, karşılığı; ‘Semahat (hoşgörü, müsamaha) ve sabırdır’ olmuştur. Sabır, dünyevî ve uhrevî her muvaffakiyetin, mutluluğun temeli olduğu üzere imanın, ahlâkın, ilmin, salih amellerin; kısaca güzel ve hoş bütün işlerin başıdır. Hoşgörülü olmak da sabırla gerçekleşir.” tabirinde bulundu.

Tasavvufun özü sevgi…

Hoşgörünün temelindeki en değerli ögenin sevgi olduğunu söyleyen Prof. Dr. Emine Yeniterzi, şöyle devam etti:

“Tasavvufun özü olan sevgi, insanın yaratılışını temizleyen, makûs huylarını düzgünleştiren bir şifadır. Şu öykü mevzuyu özetler: Bir adam âşık olur. Sevgisinin şiddetinden yerinde duramaz, sokaklarda koşturur. Çocuklar adamı meczup zannederek taşlamaya başlarlar. Bir dostu onun hâline üzülür. ‘Seni incitmelerine kıyamıyorum. Eline bir taş alsan da o çocuklara atsan, seni bir daha incitmezler’ der. Âşık çok çarpıcı bir karşılık verir: ‘Gönlümü sevgilinin aşkı öylesine kaplamış ki oraya kötülük, kin, nefret giremiyor!’ Nitekim olumlu bakış açısı, bizi olumlu düşünmeye; olumsuz bakış da olumsuz düşünmeye sevk eder. Bu yüzden tenkit değil takdir, ret yerine de kabul gözüyle bakmak hoşgörülü olmamızı kolaylaştırır. ‘Dost ol da dost gör’ diyen Hz. Mevlânâ bize bu bakış açısını öğütler: Güzellik aradı mı, beşerde makûs şey kalmaz ki.”

Ruhsal dinginliğin yerini daima gerginliğin alması insanları müsamahadan uzaklaştırıyor

Hız ve hazzın esiri olan günümüz dünyasında insanların daima bir bilgi bombardımanı ve performans baskısına maruz kalmasının; dikkat dağınıklığı, empati yorgunluğu, ferdi gerginlik ve daima tetikte olma hallerine yol açtığını belirten Prof. Dr. Emine Yeniterzi, “Bunun sonucunda bir çeşit yorgun ruhlar çağını yaşayan insanların birbirini manaya, dinleme ve sabretme hasebiyle da hoşgörülü olma kapasiteleri zayıflatmaktadır. Birebir vakitte dijital çağda düşünmek yerini anlık reaksiyonlara bırakmış ve toplumsal medya beğenilme ve haklı olma isteğini beslemektedir. Bunun sonucunda sürat, sabrı ve mana derinliğini; öfke de anlayışı gölgeliyor. Farklı fikirler tehdit üzere algılanıyor. Ruhsal dinginliğin yerini daima gerginliğin alması insanları müsamahadan uzaklaştırıyor.” dedi.

Tasavvuf, yorgun ruhlar için bir şifa kaynağı

Günümüzdeki hoşgörüsüzlüğün; nefretin değil hem “ben merkezli” kültürün hem de daima vaktin suratına ayak uydurma gayretiyle ortaya çıkan yorgunluğun eseri üzere göründüğünü tabir eden Prof. Dr. Emine Yeniterzi, “İnsanın iç dünyasını zenginleştiren, derinleştiren, ruhlara şifasıyla dinginlik veren tasavvuf öğretileri ise kendisiyle, toplumla ve Rabbiyle barışık, huzurlu insan reçetesini sunan, insanın iç istikrarını onaran manevi bir kaynak oluyor. Günümüz dünyasında müsamahayı yine hatırlamak hem kişisel huzurun hem de toplumsal barışın anahtarı olabilir. Bunun için tasavvuf âlemini asırlardır şifalandıran Mevlânâ ve Yunus Emre üzere gönül sultanlarını daha yakından tanımaya, okumaya gereksinimimiz var.” biçiminde kelamlarını tamamladı.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı