Pak Hava Hakkı Platformu (THHP), kuruluşunun 10. yılında hava kirliliğinin çocuklar üzerindeki çok istikametli tesirini mercek altına aldı. İstanbul’da düzenlenen Çocuklar İçin Pak Hava Sempozyumu’nda hava kirliliği ve iklim krizinin çocuk sıhhati üzerindeki tesirleri farklı boyutlarıyla, aktüel bilimsel bilgiler ışığında tartışıldı; pak havanın çocuklar için temel bir insan hakkı olduğu vurgulandı. Üç panel ve bir forum oturumundan oluşan sempozyumun konuşmacıları ortasında, Halk Sıhhati Uzmanı Prof. Dr. Nilay Etiler, Bayan Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Ddr. Bülent Tandoğan, Çocuk Alerji ve Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Haluk Çokuğraş, Çocuk Endokrinolojisi Uzmanı Prof. Dr. Zerrin Orbak, Çocuk Nefrolojisi Uzmanı Prof. Dr. Duygu Övünç Hacıhamdioğlu, Çocuk Nörolojisi Uzmanı Doç. Dr. Semih Ayta, İş ve Meslek Hastalıkları Uzmanı Dr. Selin Çakmakcı Karakaya ve Çocuk Hematoloji Onkoloji Uzmanı Prof. Dr. Emine Zengin yer aldı. 

Hava kalitesi, bilhassa endüstrileşme ve kentleşmenin süratle arttığı ve/veya halihazırda ağır olduğu bölgelerde, günümüzde insan sıhhatinin en kıymetli çevresel belirleyicisi. Dünya Sıhhat Örgütü’ne (DSÖ) nazaran dünya çapında 5 yaşından küçük her 10 çocuktan 1’i hava kirliliğine bağlı olarak hayatını yitiriyor. 

Türkiye’de 1 Yılda 538 Yenidoğan Kirli Hava Nedeniyle Hayatını Kaybetti 

Zira çocuklar, hava kirliliği kelam konusu olduğunda en kırılgan toplum kesiti. Fizyolojik ve metabolik özellikleri nedeniyle hava kirliliğinin olumsuz tesirlerine daha açıklar. Akciğerleri ve bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmemiş; teneffüs suratları daha fazla ve kan-beyin bariyerleri daha geçirgen. Yetişkinlere nazaran açık havada daha çok vakit geçiriyorlar. Bununla birlikte hava kirliliğinin tehlikeleri konusunda daha az farkındalığa sahipler. Düşük sosyo-ekonomik statüye sahip hanelerde yaşayan ve çalışan çocuklar için risk daha da fazla. Erken devirde hava kirliliğine maruz kalma ömür uzunluğu hasara yol açabiliyor.

Çocuklar İçin Pak Hava Sempozyumu’nun başkanlarından THHP Yürütme Kurulu Üyesi Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan şöyle konuştu: “Türkiye’de vefat sebepleri ortasında hava kirliliği 5. sırada. Ülkemizde yalnızca 2021’de 538 yenidoğan hava kirliliğinin yol açtığı sıhhat problemleri nedeniyle ömrünü yitirdi; 0-6 günlük bebeklerde ölümlerin yüzde 10,1’i ve 7-27 günlük bebekler ortasında ölümlerin yüzde 7,52’si hava kirliliğine atfediliyor. Yalnızca ölümlere değil, hastalıklara da yol açan hava kirliliği, bir halk sıhhati sıkıntısıdır lakin bilhassa üzerinde durulması gereken, önlenebilir bir sıhhat sorunu olması. Hava kirliliği, tesirli siyasetler ve hava kirliliği kaynaklarının denetimi ile engellenebilir.” 

Anne Karnında Başlayan Etki

Hamilelikte kıymetli hormonal değişiklikler olur ve hava kirliliği bu hassas dengeyi bozabilir. Toksinler, annenin teneffüs, dolanım ve bağışıklık sistemi üzerinden plasentadan fetüse geçiyor. Gebelikte kirleticilere maruz kalmak, erken doğum ve düşük doğum yükü riskini artırıyor, çocukların ilerleyen yaşlarda kalıcı sıhhat meseleleri yaşamasına neden oluyor. 

Bebeklerin hayata sağlıklı bir başlangıç yapabilmelerinin, anne karnında pak havaya erişimleri ile yakından ilgili olduğunu belirten uzmanlar, pak havanın yüz binlerce yenidoğan mevtini önleyebileceğinin altını çizdi.  

Ağaçlandırma Kanser Gelişimini Yüzde 20 Azaltabilir

Anne karnında ya da doğum sırasında maruziyet ile çocukluk çağı kanser riski ortasında da doğrusal bir bağ kelam konusu. Milletlerarası Kanser Araştırma Ajansı’nın kanserojen olarak tanımladığı PM2.5, NO₂, ozon ve benzen üzere kirleticiler, tümör gelişimini tetikleyerek çocukluk çağı kanserlerinin riskini artırıyor. 

Çalışmalar, çocukların kansere yakalanmasında; annenin hamileyken kirli hava solumasının yüzde 32, doğum sonrası maruz kalmasının yüzde 37 ve babanın maruziyetinin ise yüzde 12 oranında tesirli olduğunu gözler önüne serdi. 

Sempozyumda, hava kirliliğinin ve buna bağlı kanser üzere hastalıkların önlenmesinde idarelere büyük bir misyon düştüğü vurgulandı. Bir bilimsel çalışmaya nazaran ağaçlandırmanın hava kirliliğine bağlı kanser gelişimini yüzde 20 azaltabileceğine dikkat çekildi.

Alzheimer Hastalığı Riskinin Artmasında Rol Oynuyor

“Günümüzde, 2 milyar çocuğun hava kirliliğinden şiddetli halde etkilendiği varsayım ediliyor. Çocukluk devrinde kirli havaya maruz kalan bireylerde genetik faktörlerin de tesiriyle ilerleyen yaşlarda Alzheimer hastalığı riskinin arttığını ortaya koyan çalışmalar bulunmaktadır” diyen Çocuklar İçin Pak Hava Sempozyumu’nun başkanlarından Çocuk Nörolojisi Uzmanı Doç. Dr. Semih Ayta sözlerini şöyle sürdürdü: 

“Gebelik ve çocuklukta hava kirliliğine maruz kalmanın beyin gelişimi üzerine olumsuz tesirleri olduğu saptandı. Üstelik bu olumsuz tesirler, hava kirliliği için Avrupa Birliğince müsaade verilen limitlerin altında da gözlemlendi. Kısaca, insan ömrü mühleti boyunca beklenen kalp-damar, teneffüs, merkezi hudut sistemine yönelik hastalıkların ortaya çıkmasında hava kirliliğinin tesiri var. Çocuklar İçin Pak Hava Sempozyumu’nda dinlediğimiz bilimsel çalışmalar, pak havanın çocuk sıhhati ve düzgünlük hali ile alakalı olduğunu, yetişkinlik devrinde ömür kalitesine tesir ettiğini ortaya koyuyor.” 

Çocuklar İçin Pak Hava Sempozyumu’nda, artan seviyelerde kirli havaya maruz kalmanın, epileptik nöbetler nedeni ile acil servise müracaatları arttırdığı gündeme getirildi.  Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve otizm spektrum bozuklukları (OSB) üzere gelişimsel problemlerde da yeniden hava kirliliğinin tesiri olduğu belirtildi. 

Solunum Yolu Hastalıkları, Böbrek Meseleleri, MS, Diyabet… 

Hava kirliliği, teneffüs sistemi hastalıklarının oluşmasındaki temel etkenlerden. Hava kalitesindeki değişiklikler, bilhassa influenza ve RSV (Respiratuar Sinsityal Virüs gibi viral spesifik teneffüs yolu enfeksiyonları daha sık görülüyor. Her yıl dünyada 33 milyon bebek RSV enfeksiyonu geçiriyor, 100 bine yakın çocuk bu nedenle hayatını kaybediyor.

Kirli hava çocukların bağışıklık sistemini zayıflatıyor. Çocuklar; zatürre, bronşiolit ve alerjik bronşit üzere hastalıklara karşı savunmasız kalıyorlar. Yeniden astım sıklığı ve şiddeti artarken hastalık mühletleri uzuyor. 

Son yıllarda yapılan geniş ölçekli çalışmalar PM2.5 maruziyetinin kronik böbrek hastalığı, hipertansiyon ve böbrek iltihabı riskini de artırdığını ortaya koydu. Hava kirliliği ne kadar yüksekse böbreklere o kadar fazla yük biniyor; böylelikle ileride hipertansiyon yahut böbrek hastalığına yakalanma riski artıyor. 

Ayrıca hava kirliliğinin çocuklarda obezite, diyabet, D vitamini eksikliği, osteoporoz ve tiroid bozuklukları, hipertansiyon ile buna bağlı kalp krizi ve inme, multiple skleroz (MS) ve uyku bozukluklarıyla ilişkili olduğu belirtiliyor. 

Öte yandan 2022 yılında yapılan bir kamuoyu araştırmasına nazaran Türkiye’de hava kirliliğinin hastalıklara neden olduğu biliniyor; toplumun değerli bir kısmı hava kirliliğini direkt hastalıkla ilişkilendiriyor. Hava kirliliği denildiğinde akla birinci gelen kavramların yüzde 27,5’i hastalıkla ilgili. Çocuğu olan iştirakçilerin yüzde 87,4’ü, çocuklarının kirli hava solumaktan ötürü hastalanmasından telaş ediyor. 

“Temiz Hava Hakkımızı Savunalım” Çağrısı

Temiz Hava Hakkı Platformu Koordinatörü Deniz Gümüşel de şunları kaydetti: “İklim krizi ve hava kirliliği sıhhatin çevresel belirleyicilerinin başında gelen ve birbiri ile iç içe geçmiş iki yaşamsal sorun. Her ikisinin de en kıymetli kaynakları fosil yakıtların kullanıldığı insan faaliyetleri. Hava sıcaklıklarında artış, ozon oluşumunu ve partikül yoğunluğunu arttırarak hava kirliliğinin sıhhat risklerini daha da bariz hale getiriyor. Hava kirliliğinin önlenmesi için yapılması gerekenler konusunda Pak Hava Hakkı Platformu olarak siyaset, araştırma ve bilgilendirme çalışmalarımıza devam edeceğiz. Önlenebilir bir halk sorunu olan hava kirliliği, gelir kümesinden bağımsız, tüm çocukları ve insanları etkiliyor. Karar vericilere ve topluma açık davetimiz: Türkiye’de PM2.5 için limit paha belirlenmeli. Bunun için hedeftemizhava.org sayfasında bir kampanya başlattık. Herkesi, temel bir çocuk ve insan hakkı olan pak hava hakkını savunmaya davet ediyoruz.” 

Çocuklar İçin Pak Hava Sempozyumu’nun sonuç bildirgesinde, “Çocukların pak hava hakkı, hayat ve sıhhat hakkının ayrılmaz bir kesimi. Hava kirliliği ve iklim krizi, sırf çevresel değil; birebir vakitte çocuk hakları ve toplumsal adalet sorunu. Kirliliğin önlenmesi, yalnızca teknik tedbirlerle değil; güç, ulaşım, kentleşme ve sıhhat siyasetlerinde çocuk odaklı yaklaşımların benimsenmesiyle mümkün. Çocukların pak hava hakkını korumak için bilimsel dataya dayalı, adil ve sürdürülebilir siyasetler geliştirilmelidir” denildi. 

Sempozyum kapsamında, Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Hastanesi Onkoloji Kısmında lösemi tedavisi gören ve Farabi İlk ve Orta Okulu öğrencilerinin yaptığı ‘Temiz Hava Haktır’ bahisli fotoğraflar de sergilendi.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı