TEMA Vakfı, 5 Aralık Dünya Toprak Günü’nde toprağın hayatımızdaki hayati rolünü hatırlatarak, kentlerde süratle artan betonlaşmanın yol açtığı toprak kaybına dikkat çekti. Vakıf, bu yıl “Sağlıklı Kentler İçin Sağlıklı Topraklar” temasıyla kutlanan özel günde; kentlerde yaşayan insanların, iklim krizi ve artan nüfus sebebiyle toprağın sunduğu yaşamsal hizmetlere her zamankinden daha fazla muhtaçlığı olduğunu vurguladı.

TEMA Vakfı Yönetim Kurulu Lideri Deniz Ataç, tüm canlıların hayatı ve sağlıklı kentler için toprağı muhafazanın her zamankinden değerli olduğunun altını çizerek şu halde konuştu:

“Kırsal alanları süratle yutarak büyüyen kentler toprağı yok ediyor. Meğer iklim krizi ve artan besin gereksinimi karşısında kentlerin dayanıklılığı ve refahı, sağlıklı topraklara ve toprağın hayat verdiği yeşil alanlara bağlı.”

Türkiye’de 35 yılda, İstanbul büyüklüğünde alan kente dönüştü

Hem dünyada hem ülkemizde kent alanları son 35 yılda iki kat arttı. 1990–2018 yılları ortasında dünyada yaklaşık bir buçuk Türkiye, Türkiye’de ise yaklaşık bir İstanbul büyüklüğünde yeni kent yapıları inşa edildi. Bu datalar, gezegenimizde her gün 33 bin 170; ülkemizde ise 667 futbol alanı büyüklüğünde toprağın betonla kaplandığı manasına geliyor.

Kentlerin büyümesinin birçok vakit verimli tarım alanlarının yok edilmesiyle gerçekleştiğini belirten Deniz Ataç, “Kişi başına düşen tarım alanı son 30 yılda yüzde 50 azaldı. Ülkemizde hiç tarım alanı kaybı yaşanmasa bile, artan nüfus nedeniyle mevcut tarım alanları 20 yıl sonra yetersiz hale gelme tehlikesi ile karşı karşıya. Tüm bunların yanında iklim krizi sebebiyle azalan yağışlar ve artan kuraklıklar ziraî üretimi düşürüyor. Bu tabloya baktığımızda daha fazla verimli tarım yeri kaybetmememiz ve bu alanları öteki emeller için kullanmamamız gerektiğini açık bir halde görüyoruz.” tabirlerini kullandı.

Tarım topraklarımız kayboluyor; besin güvenliği tehlikede 

Plansız kentleşme ve denetimsiz yapılaşmanın, iklim krizi ile artan sel, taşkın ve çok sıcakların tesirlerini daha da şiddetlendirdiğini tabir eden Ataç, nüfusun büyük kısmının kentlerde yaşadığına dikkat çekerek şunları söyledi:

“Bugün dünya nüfusunun yüzde 58’i, Türkiye’de ise yaklaşık yüzde 80’i kentlerde yaşıyor. Halbuki kentlerdeki insanların besini betonlaşan kentlerde değil, kırsaldaki topraklarda üretiliyor. Kentleşme sebebiyle kaybettiğimiz tarım topraklarımızın yanında başta erozyon olmak üzere, yanlış uygulamalar ve yaygınlaşan tarım kimyasalları sebebiyle de tarım topraklarımızın yüzde 30’u üretkenliğini kaybediyor. Her yıl dünyada ortalama 75 milyar ton, Türkiye’de ise 642 milyon ton verimli üst toprağı kaybediyoruz.”

Ataç, bu gidişatın gelecekte yaratacağı riskleri ise şöyle özetledi:

“Böyle devam ederse 2050’de dünyadaki tarım topraklarının yüzde 90’ı sıhhatini ve verimliliğini kaybedecek. Buna karşılık besin gereksinimimiz yüzde 50 artacak. Kentte yaşasak bile toprağı muhafazanın gıdamızın garantisi olduğunu bilmeliyiz.”

Türkiye’deki kentsel yeşil alan oranı %1’in altında

Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran çok sıcaklıklar her yıl yüz binlerce insanın vefatına yol açıyor. Kentlerde toprağın hayat verdiği yeşil alanlar ve ağaçlar ise gölge sağlayarak, radyasyonu azaltarak ve havayı nemlendirerek sıcaklıkları birkaç derece düşürüyor ve hayat kalitesini artırıyor.

Araştırmalar, bir ağacın gölgesinin açık alana kıyasla 5–12°C, ağır yeşil alanlara sahip kentlerin ise ortalama 3°C daha serin olduğunu ortaya koyuyor. Kişi başına düşmesi gereken yeşil alan büyüklüğünün en az 9 m² olması gerekirken, önerilen büyüklük ise 50 m². Fakat Türkiye’de kentsel yeşil alan oranı yüzde 1’in altında ve kentlerdeki yeşil alanlar, muhtaçlık duyulanın sırf altıda biri kadar.

“Sağlıklı kentler için toprağı merkeze alan planlama şart”

Deniz Ataç toprakların korunmasının; su döngüsü, biyolojik çeşitlilik ve iklim direnci üzere çevresel hususların yanında ziraî üretim, besin ve su güvenliği, toplum sıhhati üzere ekonomik ve toplumsal bahislerde da kritik bir sorumluluk olduğunu şu sözlerle vurguladı:

“Toprağı kaybetmek hayatı kaybetmektir. Toprağını kaybeden bir ülke, suyunu, besinini ve doğal varlıklarını da kaybeder. Artan nüfusu beslemek, afet risklerini azaltmak ve iklim kriziyle başa çıkmak istiyorsak, toprağı merkeze koymak zorundayız.”

Sağlıklı kentler için sağlıklı topraklara gereksinimimiz olduğunun altını çizen Ataç karar vericilere ve mahallî idarelere seslendi: “Bugün alınan her karar, geleceğimizi ve hayat kalitemizi belirliyor. Bilimi, doğayı ve katılımcılığı temel alan planlamalar yapılmalı; başta toprak olmak üzere tüm doğal varlıkların korunması ve bozuluma uğrayan toprakların güzelleştirilmesi konusunda hemen somut adımlar atılmalı.”

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı