Dünyada ve ülkemizde kıymetli bir halk sıhhati sorunu olan tütün kullanımı ile ilgili üniversite öğrencileriyle yapılan bir araştırma, sonuçlarıyla dikkat çekti. İstanbul Atlas Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Kısmı’ndan Prof. Dr. Ayşe Ayçiçeği Dinn, Uzman Wayne Dinn ve grubu, bu alanda yürüttükleri yeni araştırmada üniversite öğrencilerinde tütün kullanımının sırf biyolojik değil, tıpkı vakitte kişilik, nöropsikolojik fonksiyonlar ve bilişsel süreçlerle de yakından bağlı olduğunu ortaya koydu. 18-30 yaş aralığındaki 271 iştirakçiyle yürütülen araştırmada, üniversite öğrencilerinin yüzde 36’sının başta sigara olmak üzere, nargile ve elektronik sigara üzere çeşitli tütün eserlerini kullandıkları görüldü. Araştırmaya nazaran iştirakçilerin yüzde 45’i ise rastgele bir tütün eseri kullanmıyor. Tütün kullanan öğrencilerin birçoklarının bu eserlere karşı düşük seviye bağımlılık gösterdiğini belirten araştırma takımı, “Üniversite öğrencilerinin tütün eserlerine karşı şimdi ileri seviye bağımlılık geliştirmemiş olması, müdahale için hala fırsat olduğunu gösteriyor. Gençlere yalnızca sigara değil, tüm tütün eserleri hakkında gerçek bilgilendirmenin sağlanması, bağımlılıkla uğraşta hakikat kaynakların ve dayanakların sunulması, risk kümesi olan gençler ortasında tütün salgının denetim altına alınmasına yardımcı olabilir” dedi.

İstanbul Atlas Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Laboratuvarı’nda İTBF Dekanı Prof. Dr. Ayşe Ayçiçeği Dinn takımının yürüttüğü araştırmalarda, sigara içme alışkanlıkları ile birtakım kişilik özelliklerinin bağlı olabileceği görüldü. Araştırmacılar, sigara kullanan üniversite öğrencilerinin daha çok risk almayı seven, heyecan arayan ve kuralları zorlamaya eğimli bireyler olabileceklerine dikkat çekti.

Tütün bağımlılığında kıymetli beyin bölgeleri

Prof. Dr. Ayşe Ayçiçeği Dinn ve takımının yürüttüğü nöropsikolojik araştırmalar, sigara içen öğrencilerin çalışma belleği, dikkat üzere bilişsel süreçlerde başarılı olduğunu gösterdi. Araştırmacılar orbitofrontal korteksin değerini şu halde açıkladı: “Orbitofrontal korteks, kurallara uyma, davranışları-dürtüleri denetim etme ve bastırma, ödül-ceza değerlendirmesi yapma ve toplumsal davranış ile ilişkilendirilen beyin bölgesi. Araştırmalarımızda sigara içen öğrencilerin bu bölge için kullanılan nöropsikolojik testlerde içmeyenlere nazaran, daha makus performans gösterdiğini bulguladık. Bu bulgular, nikotin kullanımında orbitofrontal korteksin kritik bir rol oynadığını ve davranışsal disinhibisyonun bağımlılıkla alakalı olabileceğini gösteriyor.”

Katılımcıların yüzde 36’sı tütün eserleri kullanıyor

Prof. Dr. Ayşe Ayçiçeği Dinn, Uzm. Wayne Dinn ve Arş. Gör. Şeyma Aydın Öztürk’ün 271 iştirakçiyle yürüttükleri araştırmada, 18-30 yaş aralığındaki üniversite öğrencilerinin tütün kullanım alışkanlıkları ile ilgili sonuçlar elde edildi. Araştırma bulguları, üniversite öğrencilerinin yüzde 36’sının başta sigara olmak üzere, nargile ve elektronik sigara üzere çeşitli tütün eserlerini kullandıklarını gösterdi. İştirakçilerin yüzde 45’i ise rastgele bir tütün eseri kullanmadığını belirtti. Araştırma takımı, bu bulguların üniversite öğrencilerinin tütünle verdikleri çabada kritik bir devirde olduklarını ve erken müdahalenin kıymetini ortaya koyduğunu tabir etti.

Erkek öğrenciler ortasında daha yaygın kullanım

Araştırmada üniversite öğrencilerinin tütün kullanım alışkanlıkları incelendi. Araştırma sonuçlarına nazaran tütün eseri kullanan öğrencilerin yüzde 45’inin erkek, tütün eseri kullanmayan öğrencilerin yalnızca yüzde 21’inin erkek olduğunu belirten araştırma takımı,  “Bu datalar, erkek öğrencilerin bayan öğrencilere kıyasla tütün kullanımına daha eğilimli olduğunu göstermekte ve memleketler arası literatürü desteklemektedir” dedi.

Sosyal etrafın tütün kullanımına tesiri araştırıldı

Prof. Dr. Ayşe Ayçiçeği Dinn ve grubu, üniversite öğrencilerinin tütün kullanım alışkanlıklarında ailelerinin ve yakın arkadaşlarının rolüne odaklandı. Araştırmaya katılan öğrencilerin yüzde 71’inin ailesinde en az bir kişinin tütün eseri kullandığı belirlendi. Araştırma takımı, bu sonuçla ilgili de “Özellikle baba ve kardeşlerin tütün kullanım oranları yüksek. Bu durum, gençlerimizin tütün kullanımına başlamasında ve sürdürmesinde aile içindeki rol modellerin tesirli olduğunu gösteriyor. Hasebiyle gençlerin tütün ile uğraşlarını kapsayan çalışmaların aileleri de kapsayacak biçimde düzenlenmesine gereksinimimiz var” değerlendrmesini yaptı.

İlk deneme arkadaş ortamında yapıldı

Araştırmada iştirakçilere birinci tütün eserini ne vakit ve nerede kullandıkları da soruldu. İştirakçiler, birinci denemelerinde arkadaş ortamında bulunduklarını belirtirken; tütün eseri kullanan öğrencilerin yakın arkadaşlarının yüzde 41’inin sigara kullandığı da ortaya çıktı. Araştırma grubu, bu bulguları şöyle yorumladı: “Ailedeki rol modeller kadar, risk kümesi olarak değerlendirdiğimiz üniversite öğrencilerinin sigara, nargile yahut elektronik sigara kullanımında yakın arkadaşlar da teşvik edici rol üstleniyor. Toplumsallaşma gereksinimi, akranlar tarafından kabul görme, yetişkin gözükme istekleriyle üniversite öğrencilerinin tütün eserlerine ilgisi daha çok artıyor. Doğal, bir de nargile kafeler ve satışı her geçen gün artan elektronik sigaralar var. Nargile kafeler hem toplumsallaşma hem de nikotin tüketim imkanı sunarken, elektronik sigaraların ziyanları azımsanıyor.”

Henüz şiddetli bağımlılık yok fakat tedbir alınmalı

Araştırmanın umut verici bulgularından birinin, tütün kullanan öğrencilerin birçoklarının bu eserlere karşı düşük seviye bağımlılık göstermesi olduğunu belirten araştırma grubu, “Üniversite öğrencilerinin tütün eserlerine karşı şimdi ileri seviye bağımlılık geliştirmemiş olması, müdahale için hala fırsat olduğunu gösteriyor. Gençlere yalnızca sigara değil, tüm tütün eserleri hakkında gerçek bilgilendirmenin sağlanması, bağımlılıkla uğraşta yanlışsız kaynakların ve dayanakların sunulması, risk kümesi olan gençler ortasında tütün salgınının denetim altına alınmasına yardımcı olabilir” biçiminde kıymetlendirdi.

Gençler tehlikenin farkında, pekala ne yapılmalı?

Araştırmanın farklı bulgularından birinin tütün kullanan öğrencilerin yüzde 67’sinin bu eserlerin sıhhatlerine epeyce fazla ziyan verdiğini düşünmesi olduğunu belirten araştırma takımı, “Öğrenciler tütünün ziyanları konusunda şuurlu lakin yeniden de kullanmaya devam ediyorlar. Bu, yalnızca bilgilendirmenin kâfi olmadığını, kapsamlı müdahale programlarına gereksinim olduğunu gösteriyor”  değerlendirmesinde bulundu.

Atlas Psikoloji Laboratuvarı araştırmacıları, bu araştırmanın, üniversite gençliğinin tütün kullanım alışkanlıklarını anlamak ve tesirli müdahale stratejileri geliştirmek için değerli bilgiler sunduğunu belirterek araştırma sonuçlarının, yalnızca kişisel değil, tıpkı vakitte toplumsal faktörleri de dikkate alan bütüncül yaklaşımların gerekliliğini vurguladığını kaydetti.

Tütün ile gayrette yeni bir metot: Transkraniyal Gerçek Akım Uyarımı

Prof. Dr. Ayşe Ayçiçeği Dinn, Uzm. Wayne Dinn ve Dr. Öğr. Üyesi Fatma Göral tarafından yürütülen son araştırmada ise transkraniyal yanlışsız akım aygıtı kullanarak dorsolateral prefrontal korteks bölgesi uyarıldı. Bu çalışmayla sigara kullanan üniversite öğrencilerinin sigara isteklerini azaltmak ve davranış denetimini güçlendirmek amaçlandı. Araştırma sonuçları, tütün ile gayrette kullanılacak yeni prosedürlerin kültürden etkilenebileceğini gösterdi. Araştırmacılar bu bulguları da şöyle yorumladı: “Türkiye’de sigara içmek toplumsal hayatta çok yaygın ve olağanlaşmış durumda. Batı toplumlarında ise sigara uzun müddettir ‘olumsuz’ bir alışkanlık olarak damgalanıyor. Bu fark, beynin verdiği yansılardan tedavi sistemlerinin aktifliğine kadar uzanabilir. Biz bunu “nörokültürel hipotez” çerçevesinde kıymetlendiriyoruz. Yani, birebir beyin ihtarım tekniği farklı kültürel ortamlarda farklı sonuçlar doğurabiliyor.”

Çok boyutlu bir çaba gerekiyor

Prof. Dr. Ayşe Ayçiçeği Dinn ve grubu, Atlas Psikoloji Laboratuvarı’nda yürüttükleri çalışmaların, sigarayı bırakmanın sadece nikotin bağımlılığıyla ilgili olmadığını; kişilik, düşünme biçimi, hisler, kültürel faktörlerle kontaklı olduğunu ortaya koyduğunu belirterek bu nedenle risk kümesi olarak bedellendirilen gençlerin tütünle uğraşında “sağlığa zararlıdır” sloganının ötesinde adımlar atmak gerektiğini vurgulayarak tekliflerini şöyle sıraladı:

Aile odaklı müdahale programları: Ailelerin tütün kullanımının gençler üzerindeki tesiri göz önünde bulundurularak, ebeveyn ve kardeşleri de kapsayan farkındalık programları geliştirilmeli.

Akran takviyesi ve toplumsal ağların gücünden yararlanma: Arkadaş etraflarının tütün kullanımını teşvik etme rolünün tersine, sağlıklı hayat biçimlerini destekleyen toplumsal ortamlar oluşturulmalı.

Erken devir müdahale: Düşük bağımlılık seviyelerinin avantajından yararlanarak, üniversiteye giriş periyodunda ağır bilgilendirme ve takviye programları uygulanmalı.

Kapsamlı farkındalık çalışmaları: Yalnızca bilgi vermek değil, davranış değişikliğini destekleyen interaktif programlar tasarlanmalı.

Nargile ve elektronik sigara odaklı özel yaklaşımlar: Bu eserlerin “daha az zararlı” algısına karşı özel bilgilendirme kampanyaları düzenlenmeli.

Üniversite içi destekleyici ortamlar: Sigara bırakma danışmanlık hizmetleri, gerilimle başa çıkma teknikleri ve toplumsal alternatifler sunulmalı.

Stresle başa çıkma marifetlerini geliştirmek: Üniversite yılları, yeni sorumluluklar ve roller ile pek çok zorlukları beraberinde getirmektedir. Bu zorluklar gençlerin gerilim seviyelerini artırırken uzmanların ve ailelerin takviyesi ile gerilimle başa çıkma marifetlerini geliştirmeleri için gerekli dayanak sağlanmalı.

Bu tekliflerin üniversiteler, eğitimciler, sivil toplum kuruluşları işbirliği ile hayata geçirilmesi, üniversite öğrencilerinin tütün salgını ile çabada güçlenmesini sağlayacaktır.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı