Üsküdar Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, 17 Kasım Dünya Komşular Günü hasebiyle komşuluk kavramının sosyolojik boyutlarını ve çağdaş kent ömrünün bu bağlantılar üzerindeki tesirlerini kıymetlendirdi. 

Komşuluk, toplumsal bir yakınlık

Komşuluğun, sosyolojik açıdan insanların yaşadıkları etrafta birbirleriyle kurdukları toplumsal münasebetleri söz ettiğini lisana getiren Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Bu bağlar, duygusal dayanak, yardımlaşma, inanç ve karşılıklı sorumluluk üzere ögelerle şekillenir. Komşuluk, sırf coğrafik bir yakınlık değil, birebir vakitte toplumsal, kültürel ve ruhsal bağların oluşturduğu bir kavramdır. Beşerler, ekseriyetle misal hayat biçimleri, pahalar ve muhtaçlıklar etrafında bir ortaya gelirler ve bu, komşuluk ilgilerinin temellerini oluşturur.” dedi.

Geleneksel toplumlarda komşuluk kritik rol oynuyordu

Geleneksel toplumlarda komşuluğun, güçlü bir toplumsal ağ oluşturduğunu ve toplumsal bağların pekişmesinde kıymetli bir rol oynadığını kaydeden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, komşularıyla daima etkileşimde bulunur, karşılıklı yardımlaşır ve güvenlik konusunda birbirlerine takviye olurlardı. Komşuluk münasebetleri, birebir vakitte ruhsal dayanak sağlamak ve aidiyet duygusu açısından da büyük bir fonksiyon görürdü. Bu tıp münasebetler, toplumsal ahengin sağlanmasında da kritik bir rol oynardı.” diye anlattı.

Şehirlerde komşuluk bağları zayıflıyor

Ancak çağdaş kent ömrü ile birlikte, apartmanlarda ve yüksek binalarda yaşayan insanların sayısının artması, anonimleşme ve toplumsal izolasyon üzere olguların komşuluk alakalarını yüzeysel hale getirdiğini tabir eden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, şöyle devam etti:

“İnsanlar artık komşularını tanımamakta ve karşılıklı etkileşimde bulunmamaktadır. 2024 yılında Areda Survey’in Türkiye genelinde yaptığı geniş çaplı bir araştırma, Türk halkının yüzde 63,3’ünün komşuluk bağlarının eskisi kadar güçlü olmadığını, yüzde 31,2’sinin ise bu alakaların büsbütün sona erdiğini düşündüğünü ortaya koymuştur.

AVM kültürü esnaf komşuluğunu da dönüştürdü

Çarşıda ve esnaf komşuluklarında da benzeri bir dönüşüm yaşanmıştır. Evvelce mahalle ve çarşı esnafı, sıkı toplumsal bağlar kurarak alışveriş ve karşılıklı yardımlaşma münasebetlerini güçlendirirdi. Lakin günümüzde işyerlerinin anonimleşmesi, alışveriş merkezlerinin (AVM) yaygınlaşması ve müşteri alakalarının daha fonksiyonel hale gelmesiyle birlikte, esnaf komşulukları da daha yüzeysel ve çıkar odaklı bir hale dönüşmüştür.”

Şehirleşme ve kişiselleşme, komşuluk ilgilerinde dönüşüm yarattı

Şehirleşme ve bireyselleşmenin, komşuluk bağlantılarında bariz bir dönüşümü beraberinde getirdiğini söyleyen Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Şehirleşme, insanları fizikî olarak birbirinden uzaklaştırmış, yüksek katlı binalarda yaşayanlar ortasında komşuluk bağları zayıflamıştır. Ayrıyeten, kişiselleşme eğilimleri, ferdî alanın ve mahremiyetin artmasına neden olmuş, komşularla etkileşimde bulunma isteği azalmıştır. Bu bağlamda, komşuluk gürültüsü üzere meseleler, komşuluk bağlantılarını olumsuz istikamette etkileyerek komşuların birbirlerinden uzaklaşmasına neden olmaktadır. Vakitle, bu tavırlar komşuları daha izole bir yaşantıya sürükler ve toplumsal bağların giderek zayıflamasına yol açar.  Yalnızlık ve inanç kaybı, yalnızca Batı toplumlarına ilişkin bir sorun olmaktan çıkmış, global bir sorun haline gelmiştir.” diye konuştu.

Komşularla artık sırf muhtaçlık duyulduğunda irtibat kuruluyor

Apartman kültürü ve site hayatının, fizikî yakınlık sağlasa da toplumsal etkileşimi azalttığını kaydeden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar daha çok kendi özel alanlarına çekildi ve komşularla sırf gereksinim duyduklarında bağlantı kurmaya başladı. Bu durum, klasik komşuluk bağlarının zayıflamasına yol açtı. Evvelden mahallelerde yaygın olan sıcak, samimi bağlar ve yardımlaşma, apartmanlarda daha yüzeysel hale geldi. Bilhassa site hayatındaki ortak alanlar (park, otopark, toplumsal tesisler), insanların bir ortaya gelmesini sağlamayı hedeflese de bu alanlarda bile ilgiler yüzeysel kaldı. Ayrıyeten, dijitalleşme süreci, komşulukları daha bağımsız ve süreksiz hale getirdi; klâsik sıcak münasebetlerin yerini ise daha sanal ve aralıklı bağlar aldı.” biçiminde konuştu.

Komşular ortasında dayanışma duygusu azaldı

Geleneksel manada “komşu komşunun külüne muhtaçtır” kelamının, komşuluk ilgilerinin ne kadar yakın ve değerli olduğunu vurguladığını söz eden Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, güç vakitlerinde birbirlerine maddi ya da manevi manada yardımcı olurdu ve bu anlayış, toplumsal dayanışmanın ve karşılıklı itimadın temelini oluşturuyordu. Fakat günümüzde bu anlayış giderek zayıflamış durumda. Bilhassa büyük kentlerde, kişiselleşme ve ferdî alanın ön plana çıkmasıyla birlikte, ‘komşunun külüne muhtaç olmak’ üzere bir dayanışma anlayışı daha az görülüyor. Komşuluk bağlantıları, ekseriyetle sadece gereksinim anlarında şekillenmeye başlamış, karşılıklı yardımlaşma ve dayanışma duygusu ise giderek azalmıştır.” dedi.

Büyük kentlerde komşuluk münasebetlerinin bazen toplumsal statüyle de ilişkilendirilmeye başlandığını söyleyen Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Yüksek gelir kümelerinin yaşadığı yerlerde, komşular ortasındaki münasebetler daha yüzeysel ve rekabetçi hale gelebiliyor. Bu durum, komşuluğun klasik manada ‘yardımlaşma’ ve ‘paylaşma’dan çok, ‘toplumsal görünürlük’ ve ‘sosyal statü’ üzerinden şekillenmesine neden olabiliyor.” sözünde bulundu.

Komşuluk bağlantılarını sürdürenler hala var

Türk toplumunda, hatta metropollerde bile, sıcak ve dayanışmacı komşuluk bağlarını sürdürenlerin hala var olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “Özellikle mahalle kültürünün güçlü olduğu yerlerde yahut küçük apartmanlarda, beşerler ortasında inanç ve yardımlaşma hala kıymetli bir yer tutuyor.” dedi.

Çat kapı misafirlik anlayışı büsbütün kayboldu

Modern ömürde mahremiyetin giderek daha kıymetli hale geldiğini ve bunun, komşuluk bağlantılarına yansıdığını anlatan Prof. Dr. Ebulfez Süleymanlı, “İnsanlar, özel hayatlarına daha fazla hürmet gösterilmesini istemekte ve bu yüzden komşularıyla daha az etkileşimde bulunmayı tercih etmektedirler. Mahremiyetin artan kıymeti, komşuluk aralıklarını genişletmiş ve beşerler ortasında daha utangaç, yüzeysel münasebetler oluşmuştur. Çat kapı misafirlik anlayışı da neredeyse büsbütün kaybolmuştur. Eskiden komşular birbirlerine rahatlıkla konuk olabiliyorken, günümüzde müsaadesiz ziyaretler çoklukla güzel karşılanmamaktadır.” diye konuştu.

WhatsApp komşu kümeleri istenmeyen gerginliklere de neden oluyor

Dijital çağ, komşuluk kavramını sanal ortamda yine şekillendirildiğini de söz eden Prof. Dr. Süleymanlı, “WhatsApp kümeleri, toplumsal medya ve çevrim içi forumlar, komşuların yalnızca bilgi paylaşımında bulunmalarını değil, tıpkı vakitte güvenlik meseleleri ya da acil durumlar üzere durumlarda ortak tahliller üretmelerini sağlıyor. Bu sayede fizikî olarak bir ortaya gelmeden de etkileşimde bulunulabiliyor. Yeniden de tüm bu kolaylıklara karşın sanal komşuluklar, klasik bağlantıların sıcaklığını ve samimiyetini yansıtamıyor. Bu dönüşüm, komşuluk ilgilerinin daha yüzeysel ve dayanışmanın daha zayıf olmasına yol açıyor. Ayrıyeten dijital etkileşimler bazen yanlış anlaşılmalara yahut gerginliklere de yol açabiliyor. Bir bilgi paylaşımı ya da yorum, komşular ortasında istenmeyen gerginliklere de neden olabiliyor.” sözünde bulundu.

Yalnız yaşayan yaşlılar yahut çocuklu aileler için komşuluk hala önemli

Komşuluk bağlarının, toplumsal dayanışmanın temeli olan kıymetli bir toplumsal olgu olduğunu belirten Prof. Dr. Süleymanlı, “Ancak çağdaş toplumun dinamikleri, kentleşme, kişiselleşme ve dijitalleşme üzere faktörler bu bağları zayıflatmış, yerine daha izole bir hayat üslubu getirmiştir. Komşuluk bağlarının tekrar güçlendirilmesi için yüz yüze etkileşimin teşvik edilmesi büyük değer taşır. Toplumsal izolasyonun arttığı günümüzde, komşuluk ilgileri yalnızlıkla başa çıkmak ismine değerli bir araç olabilir. Kolay bir selam bile bu münasebetleri güçlendiren tesirli bir adım olabilir. Bilhassa yalnız yaşayan yaşlılar yahut çocuklu aileler için komşular ortasında sıcak bir selam bile hayati kıymet taşır. Bu açıdan, Prof. Dr. Nevzat Tarhan’ın ‘Komşuluk bağlantısı toplumu ayakta tutar’ kelamı, yalnızlık ve güvensizlik üzere toplumsal sıkıntıların önüne geçmek ismine daha da mana kazanıyor.” halinde kelamlarını tamamladı.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı