İkinci çeyrekteki yüzde 4,8’lik büyümenin bilhassa savunma endüstrisi öncülüğünde gerçekleştiğini vurgulayan Avdagiç, “Büyümenin sürdürülebilir bir patikada ilerlemesi için savunma endüstrimizdeki bu değerli muvaffakiyetin, istihdam deposu öteki sanayi bölümlerimize de yansıması beklentisi ve inancındayız.” tabirlerini kullandı.

Mal ve hizmet ihracatında 2025 yılının ikinci çeyreğinde bir evvelki yılın birebir çeyreğine nazaran yüzde 1,7 artış olduğunu lisana getiren Avdagiç, “İthalat tarafında yüzde 8,8 üzere ihracatın çok üstünde bir artış gerçekleşti. Dış ticarette ihracat sayılarıyla bir arada ithalat sayılarına da bakmamız gerekiyor. Önümüzdeki periyotlarda ihracatın büyümeye katkısının, iktisattaki genel büyüme yüzdesi ile uyumlu olmasını bekliyoruz. Sanayi, yatırım ve ihracat, hedeflediğimiz ekonomik gelişimin sac ayaklarıdır. Türkiye yeni büyüme öyküsü bu sac ayakları üzerine kurulmalıdır.” değerlendirmesinde bulundu.

Enflasyondaki gerilemeye paralel olarak TCMB’nin faiz indirim döngüsüne devam etmesinin değerli olduğunu vurgulayan Avdagiç, iş dünyası olarak bilhassa üreticileri ve KOBİ’leri destekleyen, tüketici talebini ise makul seviyede tutacak selektif bir kredi stratejisi uygulanmasını önerdiklerini belirtti.

Avdagiç, endüstrideki büyümenin tüm bölümlere yayılabilmesi için, KOBİ’lere yönelik kredi kanallarının genişlemesi ve kur-enflasyon korelasyonunun korunmasının büyük değer arz ettiğini söyledi.

“2025’i daha yüksek bir büyüme ile kapatmayı bekliyoruz”

Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Lideri Nail Olpak da beklentilerin üzerindeki büyümenin sevindirici olduğunu ve endüstrideki gelişimin tüm alt bölümlere yayılmasının değerli olduğunu kaydetti.

Zorlu global şartlara karşın büyümenin iş dünyası açısından memnuniyet verici olduğunun altını çizen Olpak, “Yılın birinci çeyreğinde bilhassa sanayi dalına dikkati çekmiştik. Son devirlerde negatif büyüyen sanayi dalının ikinci çeyrekte yüzde 6,1 oranıyla müspete dönmesi iş dünyamız açısından epeyce kıymetli.” dedi.

Olpak, büyümenin ayrıntılarına ait yaptığı değerlendirmede ise sanayi kesimindeki müspet gelişmeyle birlikte, bilhassa emek ağır dallardaki iş gücü kaybının ve finansmana erişim sıkıntılarının devam ettiğini belirterek, “Beklenen faiz indirimlerinin ve öteki destekleyici adımların tüm sanayi kesimini ve genel manada iktisadımızı olumlu etkilemesini bekliyor ve ümit ediyoruz.” tabirlerini kullandı.

İhracat ve ithalat datalarına de değinen Olpak şöyle devam etti:

“İhracatımız yüzde 1,7 artarken ithalatımızın yüzde 8,8 artması dikkatle izlenmesi gereken bir nokta. Toplam ithalat içindeki tüketim harcamaları ithalatı ise dikkat cazibeli. Yatırımların yüzde 8,8 artması da kıymetli bir data. Yalnızca inşaat değil, gelecek periyot büyümesi için kıymet arz eden makine ve teçhizat yatırımlarının artması da kıymetli. İç talep de yüzde 5,1 artarak büyümenin ana sürükleyicilerinden olsa da daha makul düzeylerde. Yılın birinci yarısında yüzde 3,6 büyüyen ülkemizin, yılın geri kalan periyodunda olumlu gelişmelerle 2025’i daha yüksek bir büyüme ile kapatmasını bekliyoruz. Yakında açıklanacak OVP’nin, endüstride katma kıymeti yüksek alanlara odaklı, ihracatı daha fazla destekleyen, kapsayıcı ve sürdürülebilir büyüme için gerekli yatırım ortamını daha da güzelleştirmesini bekliyoruz.”

“Büyümenin toplumsal tabana yayılması ismine emeğin verimlilikle birlikte daha adil paylaşılması öncelikli olmalıdır”

Müstakil Endüstrici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) Genel Başkanı Burhan Özdemir, verilerin, Türkiye iktisadının yaşanan global belirsizlikler karşısındaki direncini ve dinamizminin güçlü olduğunu yansıttığını belirtti.

Özdemir, kelam konusu periyotta tarım bölümünde yaşanan yüzde 3,5’lik daralmaya vurgu yaparak, “Gıda güvenliği ve kırsal kalkınma açısından çok değerli olan tarım kesimi önümüzdeki devirde odaklanılması gereken değerli alandır.” dedi.

İş gücü ödemelerinin yüzde 42 artmasının olumlu olduğuna dikkati çeken Özdemir şu değerlendirmelerde bulundu:

“İş gücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma paha içerisindeki hissesi geçen yılın ikinci çeyreğinde yüzde 38,8 iken, bu oran bu devirde yüzde 38,4 oldu. Kelam konusu gerileme dikkatle izlenmelidir. Büyümenin toplumsal tabana yayılması ismine emeğin verimlilikle birlikte daha adil paylaşılması önümüzdeki periyodun öncelikli maksatlarından olmalıdır. 2024 yılına ait yıllık bilgilerde kişi başına düşen gelirin 15 bin 325 dolara yükselmiş olması, ülkemizin orta gelir tuzağını aşma yolunda güçlü bir ivme yakaladığını göstermektedir. Bu eşik, yanlışsız siyasetler ve üretim kapasitemizin artışıyla birlikte çok daha ileri düzeylere taşınabilecektir.”

Sağlıklı ve kalıcı büyüme için üretim ve ihracat vurgusu

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe de büyümenin bileşenlerinde iç talebin belirleyici rolünün öne çıktığını belirterek, “Hane halkı harcamaları büyümeye 3,4 puan, yatırımlar 2,2 puan, stoklardaki değişimler ise 1,2 puan katkı yaptı. Buna karşılık, net ihracat büyümeyi 1,4 puan, kamu harcamaları da 0,6 puan aşağı çekti.” dedi.

Gültepe, ihracatın tek başına büyümeye artı 0,4 puan katkı yapmasına karşın ithalattaki artış nedeniyle net ihracatın katkısının eksi 1,4 puan olmasının dikkati çektiğini vurguladı.

Söz konusu dataya nazaran, Türkiye’nin ihracat gelirlerinin büyümeyi desteklediğinin altını çizen Gültepe, “Daha yüksek oranda artan ithalat bu katkıyı ziyadesiyle gölgeledi. Net ihracatın üst üste üç çeyrektir negatif katkı vermesi, büyümenin giderek iç talep ve ithalata dayalı bir yapıya büründüğünü gösteriyor. Meğer sağlıklı ve kalıcı bir büyümenin lakin üretim ve ihracatla gerçekleşebileceğini unutmamamız gerekiyor.” diye konuştu.

İhracatın büyümeye istikamet verdiği devirlerde, iktisatta hem üretim kapasitesinin hem de istihdamın daha istikrarlı ve sürdürülebilir biçimde arttığını anlatan Gültepe, şu değerlendirmelerde bulundu:

“Rakamlarda da görüyoruz ki rekabetçilikte yaşanan zorluklar ihracatın ivmesini sınırlamaya devam ediyor. Global pazarlarda rekabetçiliğimizi güçlendirecek, ihracatçının önünü açacak siyasetlerin hayata geçirilmesi bu nedenle kritik değer taşıyor. Her şeye karşın büyümenin olumlu seyri umut verici. Önümüzdeki periyotta rekabet gücünü artıracak ve ihracatı tekrar büyümenin taşıyıcı sütunlarından biri haline getirecek adımların atılmasıyla daha istikrarlı ve dışa açık bir büyüme patikasına girileceğine inanıyoruz.”

“Sektörel bazlı güçlü bir büyüme sayısı gözlemledik”

Anadolu Aslanları İş Adamları Derneği (ASKON) Genel Başkanı Orhan Aydın da büyümenin beklentilerin üzerinde olduğunu ve sektörel bazlı güçlü büyüme sayıları gözlemlediklerini söz etti.

Aydın, bu durumun iktisatta beklenenden daha güçlü bir toparlanmaya işaret ettiğini belirterek, “Önümüzdeki periyotta para ve maliye siyasetlerinin uyumu ve yapısal ıslahatlar büyümenin kalitesi ve sürdürülebilirliği açısından kritik ehemmiyet taşıyacaktır. Bu nedenle mevcut iktisat siyasetlerinin disiplinli bir biçimde yürütülmesinde fayda görmekteyiz.” dedi.

Uzun bir müddettir tasarruf odaklı, enflasyonla çabayı önceleyen bir iktisat yol haritası icra edildiğini vurgulayan Aydın, şunları kaydetti:

“Doğal olarak bu kaideler içerisinde her alanda sayıları küçültmeye çalışıyorduk. Büyüme sayılarında da beklentilerimiz bu doğrultudaydı. Ne var ki inşaat, sanayi, bilgi ve bağlantı, ticaret, ulaştırma, konaklama ve yiyecek hizmetleri kesimlerinde büyümeyi tetikleyen itici güçler gördük. Bunun yanı sıra iklim krizine bağlı don olaylarının etkisi ile hasatların azalması tarım kesiminde küçülmeye neden oldu. Bu durumu bilhassa dikkate almalı ve tarımı teşvik edecek, çiftçiye sahip çıkacak kararları almalıyız. Bakanlığımızın bu tarafta 3 yıllık bir aksiyon planı çalışması var umarım sıkıntıya deva olur.”

Tüketim ve yatırım harcamalarındaki artışların iç talepteki canlılığı gösterdiğini söz eden Aydın, “Sabit sermayeli yatırımların büyümeye katkı vermesinden son derece memnuniyet duymaktayız. Ayrıyeten tasarruf önlemlerinin kamu harcamalarında azalma göstermesi farklı bir memnuniyet verici bir durum. Büyümenin iş gücü ödemeleri ve net işletme karlarına baktığımızda gelir dağılımında patrona bir kayış olduğunu gösteriyor. Burada istikrar sağlanmalı diye düşünüyoruz.” diye konuştu.

“Uygulanan siyasetlerin makroekonomik istikrarlar üzerindeki olumlu yansımalarını göstermektedir”

İstanbul Ticaret Borsası (İSTİB) Başkanı Ali Kopuz ise enflasyonla çaba ve mali disiplin sürecinin devam ederken büyümenin 20’nci çeyreğe ulaşmasının inanç verici bir gelişme olduğunu belirtti.

Kopuz, kelam konusu büyüme performansı sayesinde, Türkiye’nin ulusal geliri 1,5 trilyon dolara yaklaştığını hatırlatarak, “Bu gelişme, uygulanan siyasetlerin makroekonomik istikrarlar üzerindeki olumlu yansımalarını göstermektedir.” tabirini kullandı.

Yüksek faiz oranlarının ve sıkı para siyasetinin, bilhassa yılın birinci çeyreğinde potansiyelin altında büyümeye neden olduğunu kaydeden Kopuz, “Bununla birlikte şimdi istenilen düzeyde olmasa da enflasyonda yavaşlamayı beraberinde getirdiğini görmüştük. Enflasyon tarafında bu eğilim korundukça, bu yılın geriye kalan 3 Para Piyasası Kurulu toplantısında indirimlerin devam ederek, önümüzdeki periyotta ekonomik aktiviteyi daha fazla desteklemesini bekliyoruz.” diye konuştu.

Gıdanın temelini oluşturan tarım bölümünde ikinci çeyrekte yıllık bazda yüzde 3,5 daralma gerçekleştiğini hatırlatan Kopuz, şu değerlendirmelerde bulundu:

“İlkbahar aylarında görülen don olayları, yaz aylarında ise bilhassa İç Anadolu ve Ege bölgelerinde tesirli olan kuraklık, rekoltelerde önemli kayıplara yol açmıştır. Bizim de bölümden ve alandan aldığımız geri dönüşler bu doğrultudaydı. Tarım dalının katkı vermediği bir büyüme kompozisyonu besin arz güvenliği ve fiyat istikrarı bakımından da dilek edilen bir dağılım değildir. Bu yüzden ziraî üretimde vites artırmak için gerekli her türlü adımı atmak zorundayız. Ziraî üretimde yaşanan kayıpların telafi edilmesiyle birlikte, önümüzdeki devirlerde daha istikrarlı ve sürdürülebilir bir büyüme patikasına ulaşacağımıza inanıyoruz.”