Gürsel’in sorulamıza verdiği cevaplar özetle şöyle;

15-24 yaş 2,3 milyon NEET gençten yalnız 632 bini iş arıyor, neden?

Eğitimine devam etmeyen bir işte de çalışmayan gençlerin yalnızca dörtte biri iş arıyor. 1 milyon 236 bin genç bayan, 487 bin de genç erkek iş aramıyor. Neden iş aramadıkları sorulduğunda genç bayanların yaklaşık yüzde 80’ini “çocuk bakıyorum” ya da “ev işleriyle meşgulüm diyor. Çocuk bakımı kabul edilebilir bir neden lakin bu bayanların üçte ikisi bekâr. Konut işleriyle meşguliyet ise aslında çalışma isteksizliğinin geleneklere uygun farklı bir sözü. Çalışan bayanların büyük çoğunluğu da konut işleriyle meşgul. Aslında bir kısım genç bayanın babalarının ya da kocalarının “kadının yeri evidir” geleneği ile kızlarının ya da eşlerinin çalışmasına karşı çıktıklarını biliyoruz. Erkekler ise, “ev işlerini” mazeret edemediklerinden inandırıcı olmayan ya da nedeni açıkça söylemek istemeyen karşılıklar veriyorlar. Genç erkeklerin yüzde 36’sı “sağlık nedenlerini” ileri sürüyor. Halbuki bayanlarda sıhhat nedeni yüzde 7,7’den ibaret. Sıhhat sıkıntılarını iş armama nedeni olarak gösteren değerli sayıda genç erkeğin (tahminen 100 bin kadar olabilir) sıhhati mazeret ettiği söylenebilir. Yüzde 46’sı ise “kişisel nedenleri” olduğunu vurguluyor. Yani bu hususta açıklama yapmak istemediklerini örtük biçimde söylemiş oluyorlar. Bu gençlerin hepsi varlıklı babalarının harçlığı ile geçiniyor olamazlar ancak gelirlerinin kaynağını da belirtmek istemiyorlar.

NEET’lerin iş arama hevesleri neren kırılıyor?

Evet, hem de çok büyük ölçüde. Türkiye genelinde NEET oranı 2023’te yüzde 19,9. Güneydoğu ve Ortadoğu Anadolu’da NEET oranları sırasıyla yüzde 31,5 ve yüzde 28,3. 3. Sırada yüzde 20,9 ile Kuzeydoğu Anadolu ile Akdeniz geliyor. Bu iki bölge öbür bölgelerden önemli ölçüde ayrışıyor. En düşük oran ise yüzde 12,8 ile İstanbul.

Yaklaşık yarım milyon genç bayan ve erkek çalışmayı arzuladıklarını fakat iş aramadıklarını belirtiyorlar. İşgücü yazınında bu kümeye potansiyel işgücü ismi veriliyor. Bu kümenin en önemli iş aramama nedeni meslekleri ile uyumlu ya da kabul edilebilir bir fiyattan iş bulamayacaklarını düşünmeleri.

Gençlerin istediği fiyat minimum fiyatın üstünde

TÜİK hanehalkı anketinde bu soruyu sormuyor. Ancak Betam her yıl yaptığı İstanbul İşgücü piyasası anketinde bu soruya yer veriyor. İş arayanlara rezervasyon fiyatı öbür tabirle teklif edilen bir işi kabul etmek için en az hangi fiyata razı olacakları soruluyor. Bu soruya genç nesilde düşük eğitim düzeyinde bile açıklanın fiyat çoğunlukla anket sırasındaki minimum fiyatın üzerinde oluyor. Firma yöneticileri ile yapılan görüşmelerde de yöneticiler minimum fiyattan gençleri istihdam etmenin olanaksızlığından şikâyet ediyorlar. Bu anlaşılır bir durum.

Asgari geçim düzeyleri bölgeden bölgeye çok farklı. İstanbul’da en makul geçim düzeyi bile taban fiyatın bir oldukça üzerinde. Lakin Doğu’da kişi başı gelirin çok düşük olduğu bir vilayette durum bu türlü değil. Taban fiyatın satın alma gücü İstanbul’a kıyasla besbelli ölçüde daha yüksek. Ayrıyeten işsizlik oranı da bir oldukça yüksek. Bu türlü bir vilayette “asgari fiyattan SGK kayıtlı eleman aranıyor” diye ilan verseniz birkaç saat içinde yüzlerce müracaat toplarsınız. Sorunuza hangi vilayetten kelam ediyoruz diye bir ek yapmak gerekiyor.

Lise terklerin nedenleri belirlenmeli

Doğrudan bu türlü bir bilgi yok lakin 15-24 yaş gurubunda eğitimi sonlandıran lise altı düzeyde 1 milyon 100, lise düzeyinde 909 bin ve yükseköğretim düzeyinde 346 bin genç olduğunu biliyoruz. Mecburî eğitimin 12 yıl yani lise düzeyinde olduğu bir ülkede NEET içinde lise altı düzeyde 1 milyon 100 bin genç varsa, bu kadar genç okulu erken terk etmiş demektir. Açıkçası 12 yıl zarurî eğitim Türkiye’nin kimi bölgelerinin sosyolojisi ile uyumlu değildi. Hükümet artık bu gerçekle yüzleşiyor. Tahlil olarak da zarurî yıl sayısını düşürmenin peşinde. Meğer bu sorunun üstesinden gelmek için liseyi terkin nedenleri belirlenmeli ve öncelikle bu nedenler ortadan kaldırılmalı.

Bu kadar genç insanın işten uzaklaşması iş piyasasını nasıl etkileyecek?

Tabi ki olumsuz etkileyecek Türkiye Avrupa’da en yüksek NEET oranına birebir vakitte da en düşük ortalama eğitim düzeyine sahip. Kalkınmış bir ülke olmak için beşeri sermaye düzeyi çok değerli. Güney Kore’de ortalama eğitim düzeyi 1960’larda bizden düşüktü. Bugün bu düzey bizde 8 yıl Güney Kore’de 12 yıl. Ortalama eğitim yılı kadar eğitimin kalitesi de değerli. Halbuki kalite ölçümlerinde Türkiye sonlarda Güney Kore ise birinci sıralarda ye alıyor. 1960’larda kişi başı gelir bizden düşüktü artık bizden 3 kat daha yüksek. Genç jenerasyonda bu kadar gencin eğitimlerini sonlandırmaları orta seviye gelişmiş ülkelerle (30.000 doların üzeri kişi başı gelir) ortadaki farkı çok yavaş kapatmakta olduğumuzu gösteriyor. Bu umut kırıcı bir durum.

Kızların eğitimde önlerini açmak gerekiyor

Son yıllarda jenerasyonlar ortası toplumsal etkileşime, en değerlisi eğitim düzeyine dair araştırmalar yapıldı. Annelerin eğitim düzeylerinin kız çocuklarının eğitim düzeyini kıymetli ölçüde belirlediği görülüyor. Tabi ki istisnalar var. Fakat beşeri sermaye birikiminde süratle yol almak için geleceğin genç kızların eğitimde önlerini açmak gerekiyor. Bunun için de bugünün genç kızlarında NEET oranını düşürmek başka tabirle okul müddetlerini uzatmak, okul bitince de bir işe girmelerini teşvik etmek gerekiyor. Bu da lafla olmuyor.