Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yemek bozukluğu ve anoreksiya nervoza konusunu tüm taraflarıyla anlattı.

Anoreksiya nervoza kolay bir zayıflama takıntısı değil

Anoreksiya nervozanın, kolay bir zayıflama takıntısı değil, beynin vücut algısını bozan, yüzde 15 vefat oranına sahip önemli bir “nöropsikiyatrik hastalık” olduğunu belirten Tarhan, “Anoreksiya hadiselerinde global bir artış gözleniyor; bu artış Türkiye’de de besbelli bir biçimde hissediliyor. Anoreksiya nervoza, sırf bir yeme bozukluğu değil, birebir vakitte bir nöropsikiyatrik hastalıktır. 29 kiloya düşmüş bir kişi, beyninin oynadığı oyun yüzünden kendini 150 kilo üzere algılıyor. Bu noktadan sonra nasihat yarar etmez, bu bir pasif intihardır ve zarurî tedavi gerekir.” dedi.

Toplumda ekseriyetle “şımarıklık” yahut “şov” olarak yanlış anlaşılan anoreksiyanın, aslında beynin vücut imajıyla ilgili ağlarının (network) bozulduğu, maddi ve biyolojik bir hastalık olduğunu vurgulayan Tarhan, “Bu durum, sırf ruhsal değil, nöropsikolojik bir süreçtir. Geçmişte, bu şahısların isterlerse güzelleşebileceği düşünülüyordu. Lakin yeni beyin araştırmaları, bu bireylerin nöral ağlarının bozulduğunu ortaya koyuyor. Bugün, SW-LORETA üzere beyin haritalama formülleri sayesinde, kişinin beynindeki fonksiyonel alanları yeme bozukluğu data tabanlarıyla karşılaştırabiliyoruz. Bu haritalamalar, bozulmaları açıkça ortaya koyuyor. Beyin imajlarının şahsa gösterilmesi, tedaviyi kabul etmelerini de kolaylaştırıyor.” diye konuştu.

Hastalık kolay bir yeme bozukluğu üzere başlıyor

Hastalığın ekseriyetle kolay bir yeme bozukluğu üzere başladığını söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Başlangıç devirlerinde tahlil görece daha kolaydır. Lakin hastalık ilerledikçe beynin nöroplastisitesi bozulur. Olağanda ‘patika’ üzere olan nöral yollar, vücut imajı bahislerinde ‘otoban’ haline gelir. Beyin, bu patolojik durumu otomatik olarak olağan kabul etmeye başlar. Bu noktadan sonra nasihat, ikna ya da inandırma sistemleri etkisiz hale gelir; uzun periyodik hastane yatışları ve çok istikametli tedavi protokolleri gerekir. Kişinin vücut kitle indeksi (BKİ) 18’in altına düştüğünde, anoreksiya tanısı konulabilir. Fakat bu noktada bile birey kendisini sağlıklı ve olağan olarak algılayabilir. Vücut dismorfik ölçekleri kullanıldığında, bireye kendi vücut manzarası gösterildiğinde dahi, birey imgeyi sağlıklı kabul edebilir.” sözünde bulundu.

“Madde bağımlıları ile anoreksiya hastalarının beyinleri büyük ölçüde benzerlik gösteriyor”

Prof. Dr. Tarhan, “Bu çeşit hastalara genotipleme de uyguluyoruz. Beyinlerinde serotonin ve dopamin gen polimorfizmleri bulunabiliyor. Memnunlukla alakalı genler polimorfik çıkıyor; yani beynin dopamini süratle tükettiği saptanabiliyor. Gerilim altında dopamin muhtaçlığı arttığında kişi daha fazla haz aramaya başlıyor ve haza karşı daha hassas hale geliyor. Şayet kişi fizikî görünümü kutsallaştıran bir kültürel ortamda yetişmişse, bu haz arayışını vücut üzerinden gerçekleştirebiliyor. Tıpkı mekanizmayı öteki bireyler unsur kullanımıyla tatmin etmeye çalışıyor. Hakikaten, unsur bağımlılarının beyinleriyle anoreksiya hastalarının beyinlerindeki genetik alt sistemler büyük ölçüde benzerlik gösteriyor. Serotonin taşıyıcı genin yavaş çalışması da kişiyi gerilime daha hassas hale getiriyor. Bu türlü bireyler, küçük bir gerilim durumunda bile depresyon yahut anksiyete geliştirebiliyor. Bunlar risk genleridir; direkt hastalık geni değildir. Lakin bu genetik yapı, hastalığın biyolojik boyutunu oluşturur ve bu, bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Şayet bireyde biyolojik yatkınlık saptanırsa tedavi sürecinde çok daha sistematik ve kararlı ilerliyoruz. Elbette biyolojik yatkınlık olmadan da kişi anoreksik hale gelebilir. Bu üzere durumlarda ise kişinin mana arayışı ve ömür ideolojisi büyük kıymet kazanıyor.” biçiminde konuştu.

Anoreksiyada vefat oranı yüksek!

Kilo alma endişesinin bireyin beynini adeta bloke ettiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu nedenle hastaları çoklukla nazogastrik sonda ile besliyoruz; kimi olaylarda direkt karın üzerinden mideye (gastrostomi yoluyla) beslenme uygulanıyor. Hastalar muhakkak gıdasız bırakılmıyor. Fakat anoreksiyada mevt oranı yüksektir: Her 100 olaydan 15’i kaybedilmektedir. Adet düzensizlikleri baş gösterir, kalp ritmi bozulur, kan pahaları düşer. Tüm bu bulgular hastaya gösterilse bile hasta hâlâ ‘yemeyeceğim’ diyebilir. Zira ‘kiloluyum’ biçimindeki bozuk algısı devam eder. Bu, kişinin şuurlu tercihi değil, bozulmuş beyin algısının bir sonucudur. Bu noktada güçlü nöromodülasyon tedavileri, genetik polimorfizmleri dikkate alan kişiselleştirilmiş müdahaleler devreye girer. 29 kiloya düşüp, tüm hormonal istikrarı bozulmuş fakat uygun tedaviyle büsbütün düzgünleşmiş birçok hadise gördüm. Bu nedenle hiçbir hasta için ‘düzelmez’ denilmemelidir.” dedi.

Yemek yemeyi reddedenler sonda ya da damar yoluyla beslenmeli

Bir hastanın, tedavi sürecinde tüm takviye yollarına karşın bir ay üzere kısa müddette vefat etmesinin durumun ne derece süratli ve yıkıcı ilerleyebildiğini gösterdiğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Yemek yemeyi reddeden bireylerde, kesinlikle nazogastrik sonda ile ya da damar yoluyla (parenteral) beslenme sağlanmalıdır. Bu, yalnızca tıbbi değil, tıpkı vakitte yaşamsal bir zorunluluktur.” sözünde bulundu.

Prof. Dr. Tarhan, erkeklerde anoreksiyanın hayli az görüldüğünü, lakin bunun görülmeyecek manasına da gelmediğini söyledi.

VR (sanal gerçeklik) gözlükleri tedavinin bir parçası

Günümüzde bedellilik ölçütünün değiştiğini ve artık tanınan olan, görünür olanın bedelli kabul edildiğini söz eden Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:

“Bu durum, bilhassa yeme bozukluklarının ortaya çıkmasında ve derinleşmesinde kıymetli bir rol oynamaktadır. Biz tedavide, bilhassa başlangıç devrinde, hastalarımıza ‘beden nötralitesi’ yaklaşımını kazandırmaya çalışıyoruz. Yani, kişinin ‘Bedenimle değil, vücudumun fonksiyonuyla varım. Vücudum, hayatımı sürdürebilmem için bir araçtır’ fikrini benimsemesi hedeflenmektedir. Hastanede kullandığımız VR (sanal gerçeklik) gözlükleri ile hastaya kendi vücut imajı üç boyutlu olarak gösterilir. Bu imaj birçok vakit şahısta ağır anksiyeteye yol açar. Fakat bu imgeye maruz kalma terapisi sayesinde kişi vakitle duyarsızlaşır, beyin de bu dehşete karşı yeni bir algı geliştirmeye başlar. Bu süreç, yalnızca klasik terapiyle değil, nöropsikiyatrik müdahalelerle yürütülmelidir.”

Bireyin öz kıymet algısını sırf dış görünüşe bağlaması

Tedavi sürecinde aile dinamiklerinin kesinlikle araştırıldığını, şayet fizikî görünümün yüceltildiği, hatta kutsallaştırıldığı bir aile ortamı varsa, çocuğun ‘Eğer fizikî olarak hoş ya da inceysem kıymetliyim, değilsem değersizim.’ algısı geliştirmesine neden olduğunu anlatan Tarhan, “Bu, bireyin öz paha algısını sırf dış görünüşe bağlamasına neden olur. Aslında bu, popülariteyi kutsallaştıran global sistemin bir sonucudur. Üstelik bu durum, birden fazla vakit sanatsal özgürlük kılıfı altında sunulmaktadır.” diye konuştu.

Tedaviyi reddetmek pasif intihar

Eskiden hâkim olan anlayışın, “Kişi isterse tedavi edilir, istemezse edilmez” halinde olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Günümüzde bu anlayış, hâlâ birçok toplumda geçerliliğini koruyor. Fakat bu yaklaşım artık geçersizdir. Anoreksiya üzere durumlarda tedaviyi reddetmek, aslında pasif bir intihar davranışıdır. Bu nedenle, zarurî tedavi uygulanmalıdır. Gerekirse mahkeme kararıyla hastaneye yatırma süreci başlatılır.” formunda konuştu.

Bu cins olaylarda çoklukla ailelerin ve yakın etrafın çok yumuşak ve duygusal bir tavır sergileyebildiğini de söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Onu ikna edelim, istemediği hiçbir şeyi yapmayalım” üzere yeterli niyetli ancak yanlışlı yaklaşımlar ortaya çıkabildiğini, meğer hastanın, farklı bir gerçeklikte yaşadığını söyledi.

Ailelerin şefkatli tavrı ziyan da verebiliyor

Prof. Dr. Tarhan, “Onu ikna etmek mümkün değildir, zira onun beyni farklı bir cihanda işlemektedir. Bu, özgürlük değil; beynin bozulmuş bir işleyişinin sonucudur. Bu türlü durumlarda aileden mecburî istem formu alınır, akabinde mahkeme kararıyla yatış sağlanır. Bu yaklaşım, nörobilimin sunduğu yeni bilgiler ışığında şekillenmiştir. Geçmişte bu çeşit durumlar, kişinin kendine ziyan verme özgürlüğü yahut bir çeşit ötenazi olarak görülürdü. Lakin artık biliyoruz ki, bu bir hastalıktır ve kişinin beyin biyolojisi değişmiştir. Aileler çocuklarını sevdikleri için değil, fazla şefkat gösterdikleri için bu kusura düşerler. ‘Aman, zorla tedavi olmasın’ derken, aslında şefkat suistimaline açık bir yer oluşur. Halbuki bazen gerçek şefkat, hakikat olanı yapabilme yüreğini göstermektir.” dedi.

İllegal zayıflama iğneleri erken yaşta demans ve Alzheimer riskini artırıyor

Bugün piyasada bulunan kimi yasa dışı zayıflama iğnelerinin, beynin açlık-tokluk merkezine önemli ziyanlar verdiğini de lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu unsurlar, erken yaşta demans ve Alzheimer riskini artırır. Kullanıcılar bu ilaçları alırken yanlışsız karar verdiklerini zannederler, zira o anda haz sistemi etkin haldedir ve beyin bunu ödül olarak algılar. Bu noktada, dijital vitrinlerin yani toplumsal medyanın tesiri çok büyüktür. Bu platformlarda sunulan vücut imgelerine özenen bireyler, kendi vücut algılarını yitirir. Kişi, hislerini yönetmeyi öğrendiğinde, bu uydurma vitrinlere karşı ‘hayır’ deme marifeti kazanıyor.” tabirinde bulundu.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı