Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, paranın psikolojisi konusunu kıymetlendirdi.

İlk his dehşet, birinci muhtaçlık sığınma

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, insanın en temel motivasyonunun “iyi hissetme arzusu” olduğunu belirterek, “İnsanın düzgün hissetme gereksinimi biyolojik bir dürtüdür. Bir çocuk anne karnından dünyaya geldiğinde birinci hissettiği duygu endişedir. Zira anne karnı konforlu bir ortamdır, her şey hazırdır. Lakin dünyaya çıkar çıkmaz soğuk bir hava gelir ve bebek ağlar. Birinci reaksiyon endişedir. Akabinde sığınma muhtaçlığı doğar. Anne kokusu bile çocuğu rahatlatır. Yani insan hayatı, daha birinci andan itibaren yeterli hissetme ve sığınma gereksinimi üzerine konseyidir.” dedi.

Beynin ödül sistemi kısa vadeli haz üretiyor

Prof. Dr. Tarhan, beynin ödül sisteminin dopamin üzerinden çalıştığını tabir ederek, “Beyindeki ödül sistemi dopamin döngüsüyle çalışır. Tüm bağımlılıklar, sanal alışkanlıklar bu mekanizmayı kullanır. Dopamin kısa vadeli haz verir lakin uzun vadeli tatmin sağlamaz. İstek ve gereksinim giderme ile uzun vadeli tatmin tıpkı şey değildir. İnsan anlık memnunlukla yetinmemeli, uzun vadeli mana arayışıyla uygun hissetmeyi başarmalıdır.” diye konuştu.

Psikolojik kaynak idaresi şart

İyi hissetmenin bir strateji gerektirdiğini vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, sözlerine şöyle devam etti:

“Bir insan kendini yalnızca ‘şu anda güzel hissediyorum’ diye kandırmamalı. 5-10 yıl sonra da âlâ hissetmek için zihinsel yatırım yapmalı. Bunun için emel belirlemek, yol haritası çıkarmak gerekir. Nasıl nakdî kaynak yönetiliyorsa, insanın da ruhsal sermayesi vardır. Duygusal, toplumsal ve manevi birikimler… Bunları da akla yatkın yönetmek gerekir. İnsan şuurlu bir varlıktır; yalnız kendilik şuuru değil, etraf, dünya, cihan ve İlah şuuruna sahiptir. Bu şuurla kaynaklarını yöneten kişi fark oluşturur.”

Çocuğa 10 yaşına kadar bütçe idaresi öğretilmeli

Psikolojik dayanıklılığın küçük yaşta geliştirilebileceğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan,

“Çocuğa 10 yaşına kadar bütçe idaresi öğretilmeli. 10 yaşından sonra geç kalınır. Çocuk istediği her şeyi çabucak elde etmemeli. Ödevini yapınca çikolata vermek, beklemeyi öğretmek gerekir. Bu, doyum erteleme hünerini kazandırır. Doyum erteleme, dopaminin sürdürülebilir salgılanmasını sağlar, çocuk dayanıklılık eğitimi alır.” tabirinde bulundu.

Prof. Dr. Tarhan, ailelerin sık yaptığı kusura da dikkat çekerek, “Çocuk ağlayınca istediğini çabucak vermek anne babanın egosunu tatmin eder lakin çocuğun hiçbir şey öğrenmesini sağlamaz. Çocuk gereksinim ve istek ayrımını öğrenmez. Bu da ileride bağımlılık riskini artırır.” halinde konuştu.

Kredi kartı somut haz verir, borcu unutturur

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, günümüz tüketim alışkanlıklarını kıymetlendirerek bireylerin para, haz ve ilgilerle olan bağlarını ele aldı. Tarhan, çocukluktan itibaren öğrenilmesi gereken “doyum erteleme” marifetinin hem finansal hem de duygusal sermaye idaresinde kritik olduğunu vurguladı.

Günümüz beşerinin çoğunlukla somut hazza yöneldiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, “İnsan somut hazla soyut tatminin ayrımını yapamıyor. Kredi kartıyla alışveriş yapıyorsun, o anda paranın çıkışını hissetmiyorsun. Anlık bir haz yaşanıyor lakin ilerideki borç düşünülmüyor. Halbuki kişi soyut tatmini öğrenirse, yani bugünkü harcamayı erteleyip gelecekteki gayesi için biriktirirse, somut hisler yerine soyut hislerini yönetmeyi başarır. Somut haz dopaminle, soyut tatmin serotoninle ilgilidir.” dedi.

Çocuk yalnızca keyifli edilmez, hayata hazırlanır

Çocukların finansal şuur kazanmasının erken yaşta başlaması gerektiğini hatırlatan Prof. Dr. Tarhan, “Çocuğa küçük yaştan bütçe idaresi öğretilmeli. Kolay elde etmemeli, isteklerini ertelemeyi öğrenmeli. Anne babaların ‘çocuğumdan daha mı önemli’ diyerek her dediğini yapması en büyük yanılgıdır. Çocuk keyifli edilmek için değil, hayata hazırlanmak için yetiştirilir. Anne baba olmadığında da kendi gemisinin kaptanı olabilmeli.” sözünde bulundu.

Prof. Dr. Tarhan, çocukların marka ve statü tuzaklarına kolay düşebildiğini belirterek, paranın sırf bir takas aracı değil birebir vakitte bir ruhsal sembol olduğunu vurguladı.

Ticarette en büyük sermaye güvendir

Güvenin hem insan münasebetlerinde hem de iş dünyasında temel sermaye olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, “Ticarette en büyük sermaye inançtır. Açık, şeffaf ve hesap verebilir olan kişi ya da kurumlar sürdürülebilir muvaffakiyet sağlar. İnanç kayboldu mu, her şey kaybolur.” diye konuştu.

İhtiyaç olmayan şeyi arzuluyorsak yanlış yoldayız

Para harcama alışkanlıklarına da değinen Prof. Dr. Tarhan, “Birincisi, gereksinimim olmayan şeyi mi arzuluyorum? İkincisi, sahip olduklarımla tatmin oluyor muyum? Bu sorulara ‘hayır’ karşılığı çıkıyorsa kişi yanlış yoldadır. Muhtaçlık dışı harcama suçluluk doğurur, tatminsizlik ise daima daha fazlasını istemeye sürükler. Bu durum alışveriş bağımlılığına kadar sarfiyat.” dedi.

Para, bireye özgürlük duygusu verir

Prof. Dr. Tarhan, yeterli gelir elde eden insanların özgür hissettiğini söz ederek, “Başarılı hissetmek, güçlü hissetmek, statü sahibi olduğunu hissetmek için para beşere özgürleşme hissi verir. Kişi temel gereksinimlerini karşılayabiliyorsa, kimseye muhtaç olmuyorsa özgür hisseder. Lakin borçlanarak yaşamaya başlarsa bu sefer kaybetme korkusu hayatını esir alır.” diye konuştu.

Patolojik cimrilik endişelerin ürünü

Parayla bağlantının ruhsal boyutunu anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Öyle beşerler vardır ki konutta buzdolabının fişini çeker, çocuğun sütünden, bezinden bile tasarruf eder. Bu artık patolojik cimriliktir. Bu türlü bir bağ, kaygıların baskın olduğu bir para münasebetidir. Parayla olan bağımız insanın hayatla olan alakasının bir modülüdür.” sözünde bulundu.

Bazı beşerler parayı kartvizit üzere görür

Prof. Dr. Tarhan, bazı kişilerin zenginliği bir güç gösterisi aracı olarak kullandığını söyleyerek, “Bazı beşerler parayı kartvizit üzere görür. Büyük otomobillerle görünürler, gösterişli yaşarlar lakin aslında borç içindedirler. ‘Yıkılmadım, ayaktayım’ bildirisi vermek için yaşarlar.” formunda konuştu.

Osmanlı’nın son devrinde yapılan Dolmabahçe Sarayı’nı yanlış yatırım anlayışına örnek veren Prof. Dr. Tarhan, “1850’lerde Osmanlı büyük borçlar aldı. Fakat bu borçlarla geri dönüşü olmayan Dolmabahçe Sarayı yapıldı. O devirde altınla yapılan bu yatırım, bugünkü hesapla Avrasya Tüneli kadar kıymetliydi. Sadece ‘yıkılmadık ayaktayız’ bildirisi vermek için yapılan bu saray, Osmanlı’nın çöküşünü hızlandırdı.” dedi.

Para, hayatın merkezinde değil; araç olmalı

Paranın bir güç olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, ancak ömrün merkezine oturduğunda insanı esir alacağını vurguladı ve “Para bizi özgürleştiren bir güç olabilir lakin hayatın merkezinde olmamalı. Araç olmalı, kolaylaştırmalı, kimseye muhtaç etmemeli. Ancak açık durumlarla borçlanarak yaşayan bir kişi uykularını kaybeder, tüm birikimlerini riske atar.” sözünde bulundu.

Şirketlerde bütçe idaresine de değinen Prof. Dr. Tarhan, “Bağımsız denetçiler şirketlerin israf edip etmediğini denetim eder. Zira tasarruf ve verimlilik temeldir. Verimlilik işi gerçek yapmaktır, aktiflik ise gerçek işi yapmaktır. Şayet bunlar yoksa kaynaklar israf edilir.” formunda konuştu.

Ekonominin Fransızca kökenli ve tasarruf manasını taşıdığını tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Ama Arapçadaki ‘iktisat’ amaç kökünden gelir. Yani evvel maksadını belirle, sonra harcama yap. Amacı olmayan kişi açgözlü yatırımlar yapar, parayı pusula üzere yanlış kullanır.” dedi.

Prof. Dr. Tarhan, zenginliğin tanımını da yaparak, “Zengin, çok şeye sahip olan değil; az şeye gereksinim duyan insandır. İnsan sahip olduklarıyla tatmin olabiliyorsa zengindir. Sahip olduklarıyla tatmin olmayan kişi ne kadar çok kazanırsa kazansın yoksulluk hissinden kurtulamaz.” tabirinde bulundu.

Yüksek inançlı toplumlar büyür

Prof. Dr. Tarhan, yatırım ortamının itimatla direkt bağlı olduğunun altını çizerek, “Francis Fukuyama’nın da belirttiği üzere yüksek inançlı toplumlar geleceği öngörebilir. Özgürlüklerin olduğu yerde beşerler yatırımlarını uzun vadeli yapar, sistem büyür. Lakin düşük inançlı toplumlar kaynaklarını savunmaya, sığınak yapmaya harcar. Bu da israftır.” diye konuştu.

Ekonomik krizlere hazırlık için bireylerin ve kurumların risk tahliline ehemmiyet vermesi gerektiğini söyleyen Prof. Dr. Tarhan, “Biz genelde kriz çıktığında yönetiyoruz lakin risk tahlili yapmıyoruz. Halbuki risk tahlili sayesinde kriz çıkmadan tedbir alınabilir. Bu hem kişisel hem de toplumsal ölçekte hayati ehemmiyet taşır.” halinde kelamlarını tamamladı.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı