Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, tehdit ve fırsatlarıyla yapay zeka konusunu kıymetlendirdi.

Bıçak üzere, gayesinde kullanırsan ekmeği kesersin

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yapay zekanın matbaa ve elektrik üzere insanlık üzerinde büyük bir tesir yaratmaya başladığını, günlük yaşantının süratle vazgeçilmez bir modülü haline geldiğini belirterek, yapay zekanın nötr bir araç olduğunu, kullanım gayesine nazaran olumlu yahut olumsuz sonuçlar doğurabileceğini vurguladı ve “Bıçak üzere, gayesinde kullanırsan ekmeği kesersin, yoksa birisini öldürürsün. Tıpkı etkiyi yapay zeka yapıyor.” Dedi.

Yapay zekanın potansiyel tehlikeleri ve nörolojik etkileri

Yapay zekanın sunduğu olumlu gelişmelerin yanı sıra olumsuz taraflarına de dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, özellikle ruhsal alanda yapay zeka kullanımının risklerini lisana getirdi.

“Yapay zekayı psikolog gibi alıp onlara soru sorup onunla rahatlarsanız bu sizi intihara bile götürebilir.” diyen Prof. Dr. Tarhan, intihar eğilimi olan bir kişinin yapay zekadan yüksek köprüler hakkında bilgi istemesi örneğini vererek, yapay zekanın niyeti okuyamadığı için yanlış yönlendirmelere yol açabileceğini belirtti.

Prof. Dr. Tarhan, yapay zekanın insanlardaki empatik algılama, duygusal okuryazarlık, toplumsal ipuçlarını okuma ve soyut düşünme üzere hünerlere sahip olmadığını tabir ederek, beyindeki ayna nöronlarının bu tıp maharetlerde kritik rol oynadığını ve otizm teşhisinde kullanılan Zihin Teorisi testlerinin yapay zekanın bu eksikliğini ortaya koyduğunu lisana getirdi. Prof. Dr. Tarhan, yapay zekanın bu yetersizliği nedeniyle ruhsal olarak kırılgan bireylerde zihinsel yanılgılara ve patlamalara yol açabileceğini, hatta “yapay zeka psikozları” olaylarının yayınlandığını aktardı.

Dijital bağımlılık ve dopamin tuzağı

Yapay zekanın bir öbür tehlikeli istikametinin dijital bağımlılık olduğunu belirten Prof. Dr. Tarhan, beyindeki dopamin hormonunun rolüne dikkat çekti ve dopaminin “arzu hormonu” olduğunu, dijital oyunlar yahut yapay zeka kullanımı sırasında dopamin salgılanmasının bireyde daima bir “kaydırma etkisi” oluşturduğunu söyledi. Bu durumun, dopaminin sürdürülebilirlik tuzağına yol açarak kişinin haz alma eşiğini yükselttiğini ve daha çok harcama yapma yahut daha çok ilgi gösterme muhtaçlığı doğurduğunu kaydeden Prof. Dr. Tarhan, kumar bağımlılığındaki artışın sebeplerinden birinin de bu dopamin birikimi olduğunu belirtti.

Yapay zeka bir araç olarak kullanılmalı, insan yerine geçmemeli

Yapay zekanın bir araç olarak kullanılması asla insanın yerine geçmemesi gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, yapay zekanın sunduğu bilgilerin kesinlikle bir klinisyen yahut uzman tarafından doğrulanması gerektiğini, aksi takdirde yanlış yönlendirmelere yol açabileceğini söz etti.

Yapay zekanın empati, niyet okuma ve duygusal rezonans yeteneklerinin olmadığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, yapay zekanın insanın hayal dünyasını süreksiz bir gerçeklik üzere algılamasına neden olabileceğini ve beynin gerçeklik test eden ağını devre dışı bırakabileceğini söyledi.

Prof. Dr. Tarhan, yapay zeka konusunda “direksiyonda biz olursak korkmayalım, lakin direksiyonu yapay zekaya kaptırırsak bu bizi şizofreniye sürükleyebilir, yanlış kararlar verdirebilir” diyerek, bunun bir “dijital afyon” haline gelebileceği ikazında bulundu ve duygusal tarafını denetim edebilen şahısların yapay zekanın tuzaklarına düşmeyeceğini tabir etti.

Yapay zekaya kendini kaptıran bireyler falcılara inanmış üzere yanlışlara düşebilir

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yapay zekanın insan psikolojisi üzerindeki derin tesirlerini ve potansiyel tehlikelerini kıymetlendirerek, yapay zekanın beşerde “uçma duygusu”, uydurma bir rahatlık hissi verdiğini ve bireyleri hayal aleminde üzere hissettirdiğini belirtti. Prof. Dr. Tarhan, yapay zekaya kendini kaptıran bireylerin düşlerine yahut falcılara inanmış üzere yanlışlara düşebileceği ihtarında bulundu.

Yapay zeka gerçekliği

Prof. Dr. Tarhan, insan yaşamında fizikî, hayal ve hayal gerçekliklerinin yanı sıra, “yapay zeka gerçekliği” ismini verdiği dördüncü bir gerçekliğin ortaya çıktığını söz ederek, bu sanal gerçekliğin artık zihinlerde çok önemli bir halde tasarlanabildiğini ve sorgulamadan bu gerçekliğe inanmanın falcıya inanmak üzere büyük yanlışlara yol açabileceğini lisana getirdi.

Yankı odası yanılgısı ve yalnızlık paradoksu

Yapay zekanın “yankı odası yanılgısı”na dikkat çeken Tarhan, bireylerin dijital ortamda kendi yankılarıyla konuşur üzere yalnızlaştığını söyledi. Prof. Dr. Tarhan, bu durumun “yalnızlık paradoksu” nu ortaya çıkardığını, insanların çok sayıda yüzeysel arkadaşa sahip olmasına karşın derin ve manalı bağlardan mahrum kaldığını vurguladı.

Dikkat katili ve vakit tuzağı

Prof. Dr. Tarhan, yapay zekanın “dikkat katili” olduğunu, insanları tıpkı anda çoklu vazifelere yönlendirerek derinleşmeyi engellediğini tabir etti. Beynin kalıcı öğrenmeyi odaklanarak ve derinleşerek gerçekleştirdiğini hatırlatan Prof. Dr. Tarhan, yapay zekanın bu süreci bozduğunu söyledi. Ayrıyeten, yapay zekanın “zaman tuzağı”nı beraberinde getirdiğini belirten Tarhan, dijital platformların bilhassa çocuklar ve gençler için özgürlük değil, esaret manasına geldiğini belirtti.

Yapay kimlik ve duygusal zeka eksikliği

Yapay zekanın yeni kimlikler inşa ettirdiğini ve denetimi yapay zekaya kaptıranların geleceğinin tehlikeli olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, duygusal zekanın kişinin kendi hislerini ve karşı tarafın hislerini manaya hüneriyle ilgili olduğunu, yapay zekada bu empatik yeteneğin bulunmadığını vurguladı.

İnsan bağlantılarında irtibatın yüzde 80’inin kelamlı olmayan (non-verbal) bağlantıyla gerçekleştiğini, yapay zekanın ise yalnızca bilgi transferi yaparak bağlantının yüzde 20’lik kısmını kapsadığını belirten Prof. Dr. Tarhan, ses tonu, mimikler, jestler üzere non-verbal ögelerin duygusal transferde kritik rol oynadığını ve yapay zekanın bu alanda yetersiz olduğunu lisana getirdi.

Yapay zeka ve dijital platformlar “öğrenilmiş otizm” i ortaya çıkarabilir

Prof. Dr. Tarhan, yapay zeka ve dijital platformların “öğrenilmiş otizm” ortaya çıkarabileceği ihtarında bulunarak, yapay zekaya çok bağımlı şahısların duygusal ve toplumsal bağlantı kuramadıkları için otistik bireyler üzere tek bir alanda süperleşebileceklerini, lakin toplumsal hayatta yalnız kalacaklarını tabir etti.

Kuşkucu ve paranoid eğilimi olan şahısların yapay zekaya karşı duydukları dehşete da değinen Prof. Dr. Tarhan, dijital platformlara girilen her bilginin kalıcı olduğunu ve “dijital iz” bırakarak ileride kişinin karşısına çıkabileceğini anlattı. 

Kalabalıkta yalnız hissetmek, yapay zekadan bağımsız global bir olgu

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, kalabalıklar içinde hissedilen yalnızlığın günümüzün global problemlerinden biri olduğunu belirterek, yapay zekanın yanlış kullanımının bu yalnızlığı derinleştirebileceğini vurguladı ve “Kalabalıkta yalnız hissetmek, yapay zekadan bağımsız olarak global bir olgu. Buna zayıf bağ tesiri deniyor. İnsan, nörobiyolojik olarak ilgi kurmazsa çatlar; zira münasebet kurma, yalnızlığı giderme muhtaçlığı biyolojik bir ihtiyaçtır. Günümüzde birçok kişi bu gereksinimi dijital alanlarda karşılamaya çalışıyor lakin bu geçersiz bir doyum sağlıyor. Çok sayıda arkadaşlık varmış üzere görünüyor ancak derin ve manalı bağlar yok. Bu durumda temel inanç duygusu oluşmuyor, dert artıyor, yalnızlık ve depresyon kaçınılmaz hale geliyor.” diye konuştu.

Yapay zekaya çok maruziyet insanı yalnızlık tuzağına sokuyor

Prof. Dr. Tarhan, stresin kişiden bireye farklı sonuçlar doğurduğunu belirterek, “Stres altında birtakım bireylerde serotonin azalır ve depresyon gelişir. Bazılarında ise gaye organ midedir; gastrit, ülser çıkar. Diğerinde cilt problemleri başlar. Bu farklılık genetik polimorfizme bağlıdır. Ayrıyeten epigenetik öğrenmeler, yani etraftan gelen tesirler de gen sözünü değiştirerek kişiyi savunmasız hale getirebilir. Yapay zekaya çok maruz kalmak, alışkanlık haline geldiğinde otomatikleşir ve insanı yalnızlık tuzağına sokar.” diye konuştu.

Yerinde kullanıldığında amaca ulaşmayı kolaylaştırıyor

Yapay zekânın insanı köleleştirmemesi için “dozaj” vurgusu yapan Prof. Dr. Tarhan, “Yılan zehirdir lakin tıpkı vakitte ilaçtır. Dozunda kullanılırsa yararlıdır, fazla kullanılırsa zehirler. Yapay zekâ da birebirdir. Yerinde kullanıldığında gayeye ulaşmayı kolaylaştırır, yanlış emellerle kullanıldığında ise kişiyi zehirler. Bütün problem insanın iç disiplinine sahip olması ve kendi hislerini yönetebilmesidir.” tabirinde bulundu.

Onaylanma muhtaçlığının insanın biyolojik zaaflarından biri olduğuna da değinen Prof. Dr. Tarhan, “İnsanın kendini sergileme, hoşa ilgi duyma, güçlü olma ve sonsuzluk arayışı üzere dört temel biyolojik dürtüsü vardır. Bu dürtüler onaylanma muhtaçlığını doğurur. Lakin bu muhtaçlık yanlış kullanıldığında tehdit haline dönüşür. Amerikan Psikoloji Birliği, günde üçten fazla ‘ego tatmini’ paylaşımını narsisizm açısından riskli kabul ediyor.” halinde konuştu.

Yapay zeka şahsa özel tedavide kıymetli katkı sağlıyor

Yapay zekanın sıhhat alanında sunduğu avantajlara da değinen ve bireye özel tedavilerde değerli bir katkı sağladığını belirten Prof. Dr. Tarhan, “Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi olarak yapay zeka ile beyin sinyalleri, nörogörüntüleme kayıtları üzere dataları değerlendirip tanıyı kolaylaştırıcı sistemlerin patentini aldık. Bu sayede yanılgı ihtimali azalıyor. Buna precision medicine yani bireye özel, hassas tıp deniyor. Yapay zeka burada doktorlara önemli bir takviye sunuyor.” dedi.

Yapay zekâ kullanımında son kelamın beşerde olması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, “Yapay zekâ insanın etiketlenmesini azaltabilir, tedavi örneklerini görerek umut hissini artırabilir. Lakin unutulmaması gereken şey şudur: Direksiyonda ben olacağım, yapay zekâ değil. Onu dayanak sistemi olarak kullandığımızda bize maksadımıza gitmeyi kolaylaştıran bir teknoloji olağanüstüsü olabilir.” diye konuştu.

Alınan bilgileri kesinlikle doğrulamak gerekiyor

Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yapay zekânın kullanımında en büyük riskin doğrulanmamış bilgi ve etik standartların göz arkası edilmesi olduğuna dikkat çekerek, “Yapay zekayı kullanacaksınız fakat aldığınız bilgileri kesinlikle konfirme etmek gerekiyor. Yani doğrulamak gerekiyor. Diğer bir halde aykırı sorularla tekrar sorgulamakta yarar var.” tabirinde bulundu.

22 yaş periyodu kritik eşik

Gençlerin yapay zekâ karşısında daha kırılgan olduğuna işaret eden Prof. Dr. Tarhan, beyin gelişim sürecini hatırlatarak şunları söyledi:

“Çocukluk 18 yaşında yasal olarak bitmiş kabul edilse de beynin sol beyin (rasyonel), sağ beyin (emosyonel) ve ön beyin (yürütücü) bütünlüğü ekseriyetle 22 yaşında tamamlanıyor. Bu periyoda olgunluk devri denir. 22 yaşına kadar bireyler gerçek tahlil ve karar verme altyapısında risk altındadır. 22 yaşın üzerinde olup deneyim birikimine sahip olanlar daha az risk taşır. Yalnız şahıslar, depresyondakiler, dertliler, aceleci-sabırsızlar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlar ise yapay zekayla münasebetlerinde çok daha dikkatli olmalıdır. Zira his regülasyonu yapamayan, toplumsal bağlantı regülasyonu kuramayan bireyler, yapay zekayı yanlış bir danışman üzere kullanarak yanlışlı kararlar verebilir.”

Algoritma şeffaflığı olmazsa tehlike büyük

Yapay zekada etik kullanımın en çok teknoloji şirketlerinin sorumluluğu olduğunu tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Teknoloji firmaları kârı maksimize etmeye nazaran hareket ederse, etik standartları göz gerisi ederse insanlık için büyük tehlike vardır. Kesinlikle algoritma şeffaflığı gerekiyor. Kapalı algoritmalarla bireyler yönlendirildiğinde en büyük risk ortaya çıkıyor. Şu anda global ölçekte bu hususta regülasyon yok ancak er geç olacak, olmak zorunda. Zira algoritmalar şeffaf değilse insanları yanlış yönlendirebilir.” diye konuştu.

Yapay zeka ödev yapmasın

Üniversite senatosunda yapay zeka konusunu gündeme aldıklarını söyleyen Prof. Dr. Tarhan, eğitimdeki yaklaşımı şöyle aktardı:

“Yapay zekanın yasaklanmasını yasaklayalım dedik. Zira yapay zeka hayatımıza girdi. Öğrenci yapay zekadan bilgi alabilir lakin kendi yorumunu katarak sunmalıdır. Hocalar da bu alanda kendini geliştirmelidir. Yapay zeka roman yazamaz fakat bir taslak verebilir, asist edebilir. Şayet öğrenci yapay zekadan aldığı bilgiyi kendi kanılarıyla geliştirirse, bu hem intihali önler hem de öğrenmeyi kolaylaştırır.”

Asistan olmalı, kaptan olmamalı!

Yapay zekanın rolüne değinen Prof. Dr. Tarhan, “Yapay zeka bizim asistanımız olmalı kaptanımız olmamalı. Onu takviye düzeneği olarak kullandığımızda maksadımıza gitmeyi kolaylaştırır ancak direksiyon her vakit beşerde olmalıdır.” halinde kelamlarını tamamladı. 

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı